2021-01-22 00:00:00 | De vagere kennissen vallen weg

Het wordt steeds stiller aan de borreltafel. Een paar maanden geleden mocht je nog zes mensen thuis ontvangen, toen drie, daarna twee en vanaf deze week één. De aard van onze afspraken verandert daarmee. Weg zijn de groepsdiscussies, althans met mensen van buiten het huishouden, en weg zijn de gezelschapsspellen. Patience kan nog wel, klaverjassen niet meer.

Nog een consequentie: hoe minder mensen we mogen uitnodigen, hoe meer we ons richten op onze directe cirkel. Dit gaat ten koste van de minder nauwe vrienden en kennissen: mensen die normaal een vanzelfsprekende plek in ons leven hebben, maar die we nu niet meer tegenkomen. Vrienden van vrienden, mede-kroegtijgers, mensen van de sportclub. „Het praatje in het café en bij de koffieautomaat, dat missen we nu”, zegt Beate Volker, als stadsgeograaf aan de Universiteit Utrecht gespecialiseerd in sociale netwerken.

Voor Aliye (21), Riam (20) en Shira (20), studentes mondzorgkunde, betekenen de beperkingen een decimering van hun sociale leven. Ze vertellen erover op Utrecht Centraal, waar ze een bakje pasta eten op een bankje. „Voor de coronacrisis gingen we uit eten, naar de bios, winkelen”, zegt Riam. „Of we spraken met een paar vriendinnen bij één iemand af. Dat kan nu niet.”

„Je ziet een paar goede vrienden, maar iedereen daarbuiten niet”, vult Aliye aan. „Het leven is momenteel schraal. Als je erop uit kan en kunt afspreken, kom je anderen tegen. En dát is uiteindelijk toch het gezelligst.”

Leunen op familieleden

Mensen hebben gemiddeld drie nauwe contacten, en daarbuiten een schil van zo’n twaalf à vijftien iets minder nauwe, zegt Volker. Dáár weer buiten bevinden zich de kennissen, tientallen tot honderden mensen – „die maken je sociale wereld uit”.

Uit onderzoek van Volker naar de gevolgen van de eerste lockdown blijkt dat de maatregelen ten koste gaan van de kennissen, oftewel de „zwakkere bindingen”. In mei vulden 1.500 mensen een vragenlijst in over met wie ze contact hadden. Het onderzoek was een jaar eerder ook uitgevoerd, daardoor valt iets te zeggen over de gevolgen van de beperkingen. „Normaal gesproken houden mensen de omvang van hun netwerk overeind. Als er vrienden of kennissen verdwijnen, komen er andere bij. Maar nu zien we dat de netwerken kleiner worden, omdat zwakkere bindingen wegvallen. Mensen leunen meer op hun partner en familieleden en goede vrienden. Het is een algehele terugtocht naar binnen toe.”

Morty Alizadeh (47), eigenaar van een delicatessenwinkeltje in de Utrechtse Kanaalstraat, ziet dat bij veel van zijn klanten. „Sommigen zitten de hele dag thuis achter de computer”, zegt hij. „ ‘Dit is het uitje van de dag’, zeggen ze. Voor mij is het heel fijn, ik heb als een van de weinigen geen gebrek aan sociaal contact.”

Tot dusver heeft de digitale wereld niets aan de verschraling van het netwerk veranderd, zegt Volker. „De techniek is er wel, maar we gebruiken die alleen voor de mensen met wie we hecht zijn, niet om onze zwakkere bindingen te onderhouden.” Je gaat nu eenmaal niet skypen met de barman van je stamkroeg.

Het leven wordt saaier door het gebrek aan vluchtig en nieuw contact, vinden veel mensen. Bijvoorbeeld Cees-Jan Hoogvliet (37), die een broodje verschalkt voor een Surinaams eethuisje in de Kanaalstraat. „Vroeger ging ik veel naar festivals. Daar zie je vrienden, kennissen, bekenden, je maakt vrienden. Ik vind het leven nu een stuk minder leuk.” De één-persoonmaatregel gaat hem te ver. „Ik heb zaterdag een feestje en dat gaat gewoon door. Niet dat ik alle regels aan mijn laarsje lap, maar je moet nog wel een beetje kunnen leven.”

Ook Hennie (74) en Truus (68) Molenaar, die boodschappen doen, zouden normaal in La Carihuela zijn, Spanje. „Daar zijn we elke winter vier maanden”, zegt Hennie. „Daar zitten al onze vrienden en kennissen.”

Truus: „Dat is zo gezellig. Daar heeft iedereen tijd voor elkaar. Er is Nederlandse muziek…”

Hennie: „Je kunt er heerlijk eten. Een grote tosti kost 1,50.”

Truus: „Maar het meeste mis ik de gezelligheid.”

Kennissen zijn er niet alleen voor de fun, ze hebben ook andere functies. „Mensen komen via die zwakkere bindingen aan nieuwe informatie”, zegt Volker. „Een nieuw restaurant, een film. En ze wijzen je ook op vacatures, bijvoorbeeld. Dat je hoort: daar en daar komt een baan, wees alert.”

Nog belangrijker, zegt Volker, is het feit dat kennissen zich buiten onze bubbel bevinden. „De mensen die het dichtst bij ons staan, zijn vaak ook de mensen die het meest op ons lijken. Die bevestigen ons, spiegelen onze identiteit. Maar ons leven wordt juist rijker en kleurrijker, krijgt wat meer contouren, door mensen die zeggen: ik ben het niet met je eens, ik zie het anders. Die impuls hebben we nu niet, en dat leidt tot polarisering.”

Als de coronacrisis voorbij is, zal het wel even duren voor de kennis een volwaardige comeback maakt, denkt Volker. „De bedreiging dat je iets kunt krijgen door een contact, zal nog wel even blijven. We zien mensen die we niet goed kennen nu als een risico, dat zal langetermijngevolgen hebben voor onze samenleving.”