2021-01-22 13:47:50 | Beroerde voorlichting leidt tot avondklok

Nederland krijgt een avondklok. De regering ziet geen andere mogelijkheid om de dreigende opkomst van de Britse variant tijdig in te dammen. Ik heb het Kamerdebat gevolgd en ben verbijsterd. Uit de recente enquête van het RIVM blijkt dat het draagvlak voor de coronamaatregelen ongekend hoog is, maar de helft van de Nederlanders vindt de regels onlogisch of moeilijk te begrijpen. Is een avondklok dan de oplossing?

Maar liefst 92 procent van de Nederlanders ziet de noodzaak van de anderhalve meter afstand, 91 procent steunt het handen wassen en 87 procent het dragen van een mondkapje in openbare ruimten. De uitvoering van de regels blijft daarbij iets achter, maar dat is niet ongebruikelijk voor gezondheidsadviezen. Mensen geven aan dat het hen niet altijd lukt om drukke plekken te vermijden of om voldoende afstand te houden op het werk of tijdens het boodschappen doen. Maar ook vindt dus 46 procent de regels onduidelijk. Een kwart van hen raakt daardoor minder gemotiveerd of weet niet wat te doen. Wat een kans laat het kabinet hier liggen.

Want geef toe, sommige maatregelen zijn lastig te begrijpen. Waarom mogen twee mensen wel een wandeling maken op anderhalve meter afstand, maar vier niet? Waarom hoeven huisgenoten geen onderlinge afstand te houden? En waarom mag je met de avondklok wel in je eentje de hond uitlaten, maar niet in je eentje hardlopen?

Wie het antwoord hoopt te vinden op de website van de Rijksoverheid heeft pech. Die website lijkt niet gemaakt voor de zoekende burger. De ellenlange pagina’s staan vol met regels, uitzonderingen en tips, die lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Sommige uitzonderingen lezen als inconsequente regels. De structuur van de website is onoverzichtelijk, het taalgebruik is inconsistent en verwarrend, en duidelijke uitleg ontbreekt.

Wanneer je als overheid de regels communiceert zonder ze uit te leggen, vraag je mensen om de regels te onthouden en te volgen, niet om ze te begrijpen en toe te passen. Is dat je doel, hou het dan bij een paar regels die te onthouden zijn, iets als Rust, Reinheid en Regelmaat of De Schijf van Vijf.

De regels begrijpen

Voor begrip is een helder verhaal nodig over de essentie achter de maatregelen. Een verhaal dat hetzelfde blijft wanneer de regels veranderen en dat daardoor houvast biedt in situaties waarvoor geen regels zijn, of aan mensen die de regels niet meer kunnen bijhouden. Wat dat verhaal is, het minimale dat je over de verspreiding van het virus zou moeten weten om de regels te kunnen begrijpen? Ik doe een poging.

Het virus kan zich verplaatsen als twee of meer mensen te dicht of te lang bij elkaar zijn. Het virus verspreidt zich via de mond en de neus, via praten met consumptie, hoesten, niezen, en het inademen van lucht die een ander heeft uitgeademd, dat laatste mits je lang genoeg verblijft op een drukke of slecht-geventileerde plek om voldoende virus binnen te krijgen. Hoe groter de kans dat mensen het virus dragen, hoe strenger de regels moeten worden nageleefd. Dus strenger in de winter dan in de zomer, en strenger onder mensen die niet van elkaar weten of ze besmet (zouden kunnen) zijn.

Uit een verhaal als dit volgen de basismaatregelen als vanzelfsprekend: wie besmetting wil voorkomen houdt afstand, draagt een mondmasker, en vermijdt drukke plekken. Het maakt de regels logisch, maar nog niet voor iedereen toepasbaar. Daarvoor moet je de maatregelen verhelderen en concretiseren, en meedenken aan oplossingen voor de lastige situaties: wat betekent afstand houden precies? In welke situaties is afstand houden belangrijk en mogelijk een uitdaging? En wat zouden mensen in die situaties anders kunnen doen om het risico op besmetting te verlagen?

Essentieel voor succes

Een goed verhaal schept orde in de regels. Het maakt een onderscheid tussen regels die je moet onthouden en regels die je moet herkennen. Ook helpt het om de regels te onderscheiden van de uitzonderingen. De regels volgen logisch uit het verhaal en de uitzonderingen volgen uit andere overwegingen, zoals humanitaire of economische redenen en beperkingen in de handhaving.

Goede communicatie is essentieel voor het succes van de maatregelen en het vertrouwen in het coronabeleid. Dit vertrouwen was 75 procent aan het begin van de crisis maar is in de afgelopen maanden gedaald van 58 procent naar 44 procent. Ik verwachtte dat deze enquête onder de bevolking zou meewegen in het besluit over de avondklok. Dat bleek naïef.

In het Kamerdebat deelden verschillende politici hun zorgen over de kwaliteit van de communicatie, maar vonden geen gehoor. Premier Rutte twijfelt niet aan de communicatie. Hij drukte de Kamerleden op het hart dat de communicatie in handen is van „professionals van zeer hoog niveau”, en lachte dat hij zelfs „de Taalstraatprijs [had] gewonnen afgelopen Kerst met de laatste torentjesrede van mijn jeugdheld Frits Spits, dus zo slecht doen we het niet”.

En dus kreeg Nederland de avondklok.

Cecile Janssens is hoogleraar translationele epidemiologie aan Emory University in Atlanta.