2020-10-10 21:49:53 | Waar is het Hollandse vingertje als het om Amerika gaat?

Zal Donald Trump bij een eventueel verlies van de Amerikaanse presidentsverkiezingen terugtreden en plaatsmaken voor zijn tegenstrever? Tijdens het eerste verkiezingsdebat, twee weken geleden, liet Trump daar bewust twijfel over bestaan. .

Trumps hardnekkig ondemocratische houding komt hem niet op kritiek te staan – ook of juist niet van officiële zijde. En dat is opmerkelijk, want de EU, en Nederland in het bijzonder, staan zich er immers op voor wereldwijd waakhonden van de democratie te zijn. De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben zich kritisch uitgelaten over de democratische terugval in Polen en Hongarije; de EU weigert Aleksandr Loekasjenko te erkennen als president van Wit-Rusland vanwege het dubieuze verloop van zijn (her)verkiezing; Nederland is verkiezingswaarnemer in landen wereldwijd en aarzelt niet om misstanden aan de kaak te stellen.

Maar ten aanzien van de Amerikaanse presidentsverkiezingen laat de EU, Nederland incluis, geen kritisch geluid horen. Daar heerst slechts een teleurstellende stilte, juist nu het Hollandse vingertje gerechtvaardigd is.

Een terechtwijzing zou allereerst kunnen wijzen op misplaatste borstklopperij. Op het idee van de VS als voorbeelddemocratie valt serieus iets af te dingen: de Amerikaanse president wordt simpelweg niet democratisch gekozen. De Founding Fathers durfden het niet aan het volk te laten regeren en ontwierpen als buffer tegen directe democratische zeggenschap een Electoral College, een gezelschap kiesmannen die de presidentskeuze voor hun rekening nemen.

Kiesmannen vertegenwoordigen geen kiezers maar staten. Een staat kent een aantal kiesmannen en dat aantal correspondeert met het aantal vertegenwoordigers in Huis van Afgevaardigden en Senaat. Pas in de negentiende eeuw kregen kiezers invloed op de selectie van kiesmannen – dat was voldoende grond voor de claim van Abraham Lincoln dat er sprake zou zijn van een regering „of the people, by the people, and for the people”.

Dat die claim deels bluf is, wordt duidelijk als we ons realiseren dat een kernidee van de democratie, namelijk dat alle burgers een gelijke stem hebben, wordt geschonden. Bij de verkiezing via het Electoral College is dat namelijk niet het geval. In 2016 woog de stem van een kiezer in Wyoming ongeveer drie keer zo zwaar als de stem van een kiezer in Californië. Kleine staten hebben disproportionele invloed.

Lees ook: ‘Meest gewilde leider wint niet altijd verkiezing’

Niet de meeste stemmen

En dat werkt door: bij de afgelopen vijf presidentsverkiezingen werd tot tweemaal toe de kandidaat die niet de meerderheid van de kiezers behaalde, uiteindelijk president: George W. Bush (versus Al Gore) in 2000 en Donald Trump (versus Hillary Clinton) in 2016. Andere landen waar zo vaak een president werd ingehuldigd die niet de meeste stemmen behaalde, zouden op een reprimande van Nederland en EU mogen rekenen.

En zelfs deze gemankeerde vorm van democratie is in gevaar. Er is weliswaar een eeuwenlange traditie dat kiesmannen door het volk worden gekozen, maar deze procedure is niet (grond)wettelijk vastgelegd. De Constitutie bepaalt slechts dat per staat de wetgever de kiesmannen selecteert. Hoe? Dat is aan de legislature, de wetgevende macht zelf. En dat kan worden bepaald nadat de verkiezingen hebben plaatsgevonden, zo blijkt uit de uitspraak van het Hooggerechtshof in de zaak Bush v. Gore. Dus, stel dat Biden de meeste stemmen krijgt op 3 november, dan kunnen de volksvertegenwoordigers alsnog bepalen dat de kiespersonen van Trump worden geselecteerd.

Amerikaanse media hebben recent bericht over voorgenomen acties van het kamp-Trump om na de verkiezingen voor een dergelijke twijfelachtige variant te opteren. In Pennsylvania zijn stappen gezet om het mogelijk te maken kiesmannen af te vaardigen naar het Electoral College die niet de meeste stemmen van de kiezers hebben gekregen.

En dat terwijl de verkiezingen voortdurend in een kwaad daglicht worden gesteld. Voorstellen om in coronatijd de verkiezingen eenvoudiger te organiseren, kunnen rekenen op juridische tegenwerking. Een Republikeinse gouverneur (Texas) heeft het aantal plaatsen waar kiezers hun stembiljet kunnen deponeren, als zij van tevoren willen stemmen, teruggebracht – tot één. Trump roept aanhangers op te posten bij stemlokalen, een vorm van intimidatie.

Zwarte en jongere kiesgerechtigden

En er zijn meer acties om de uitoefening van het stemrecht te frustreren, bovenal van zwarte, jongere en armere kiesgerechtigden. Het gaat niet om eerlijke, vrije verkiezingen; als het voor iedere kiezer even eenvoudig zou zijn om te stemmen, „you’d never have a Republican elected in this country again”, aldus Donald J. Trump in een interview met de Amerikaanse nieuwszender Fox.

Het is niet de vraag wie de volgende Amerikaanse president zal zijn, maar hoe het de democratie in Amerika zal vergaan. Die staat onder druk. Hoog tijd voor Nederland, in EU-verband of anderszins, om zich uit te spreken als hoeder van democratische beginselen en praktijken. Desnoods uit eigenbelang: succes van het antidemocratische optreden van Trump cum suis geeft wind in de zeilen van antidemocraten wereldwijd, ook in Nederland. Zelfs al zou Heinrich Heine ooit gezegd hebben dat in Nederland alles vijftig jaar plaatsvindt, is het verstandiger dat risico toch niet te nemen.