2020-10-12 11:22:42 | De hardnekkige praktijk van de anonieme EU-bron

Spokesperson’s service

De categorie ‘background’ bestond in de jaren tachtig echter nog niet, vertelt Michael Stabenow. Hij kwam in 1981 als journalist naar Brussel en was van 1990 tot vorig jaar EU-correspondent voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ). En de Commissie was ook minder een gesloten bolwerk. „Vroeger was het veel gemakkelijker om met ambtenaren te spreken, zij het niet bij naam dan ten minste off-the-record te quoten. Dat is vandaag echt heel ingewikkeld.” Alleen Eurocommissarissen (zoals Frans Timmermans), de hoogste ambtenaren (directeuren-generaal) en woordvoerders mogen nu nog on-the-record met de pers praten. Alle andere medewerkers hebben toestemming nodig van het woordvoerdersteam, de spokesperson’s service (SPP). Die SPP staat dagelijks om 12 uur ’s middags de pers te woord bij de zogeheten midday briefing.

De huidige baas van de SPP, Fransman Eric Mamer, laat desgevraagd weten dat hij het volstrekt logisch vindt dat een specifieke dienst verantwoordelijk is voor het spreken met de pers. „Er werken honderden geaccrediteerde journalisten in Brussel en vele anderen bereiken ons dagelijks vanuit de hele wereld. Het is niet redelijk om van ambtenaren, die beleidswerk te doen hebben, te verwachten deze verzoeken te beantwoorden”, aldus Mamer.

Strakke lijn

Tijdens de termijn van Jean-Claude Juncker (2014-2019) is de SPP anders ingericht, onder leiding van Mamers voorganger, de Griek Margaritis Schinas – inmiddels Eurocommissaris. De Finse Anna-Kaisa Itkonen, woordvoerder klimaat en energie onder Schinas, zegt dat de SPP „extreem werd gecentraliseerd”. Voordien had elke Eurocommissaris een eigen woordvoerder. Dat leidde nog wel eens tot onduidelijkheid of een woordvoerder nu sprak namens die Eurocommissaris, of namens de hele Europese Commissie, zegt Itkonen.

Gevolg van de centralisatie was wel dat de meeste woordvoerders veel minder vrije ruimte hadden. Iedere woordvoerder moet zich houden aan een van bovenaf goedgekeurde line to take. Dat wordt pijnlijk duidelijk aan de manier waarop woordvoerders vragen beantwoorden tijdens de midday: voorlezend. „Ik had het gevoel dat ik vrij weinig te zeggen had bij de midday briefing”, zegt de Fin. Dat was niet uit onwil, maar ze moest zich gewoon houden aan de strakke lines to take – tot frustratie van sommige journalisten.

„Er is een verschil tussen informatie en communicatie. Communicatie is niet genoeg”, zegt de Duitse journalist Stabenow. „Margaritis Schinas ging het sterker om communiceren, minder om mensen te informeren.”

Zelfs bij de zogenaamde ‘technische briefings’, in feite off-the-record persconferenties, zijn ambtenaren vaak bang om politieke uitspraken te doen. In die technische briefings worden vaak ingewikkelde wetsvoorstellen gedetailleerder uitgelegd dan een Eurocommissaris kan doen. „Het hangt wel af van de spreker”, zegt Halmai, „maar sommigen zeggen niets dat niet prima on-the-record had kunnen zijn.”

Dat bewees de Commissie toen ze begin april een on-the-record briefing hield over voorstellen om de economische schade door de coronapandemie te beperken. Vanwege lockdownmaatregelen moest de briefing wel via videoverbinding worden uitgezonden. Mamer noemde het initiatief in de podcast EU Scream als voorbeeld van openheid. „Men vraagt ons altijd om transparanter te zijn, nou, nu zijn we dat.” Niet lang daarna werden de briefings echter weer off-the-record.

Ter discussie

Bovenstaande ging vooral over de Europese Commissie, maar dan is er ook nog de Raad van de EU, waar ministers besluiten nemen. Je kunt zeggen wat je wil van de Commissie, maar die heeft tenminste een dagelijkse persconferentie en woordvoerders die in het openbaar uitspraken doen. De Raad heeft wel persvoorlichters, maar die mogen helemaal nooit on-the-record spreken.

Als journalist valt prima om deze beperkingen heen te werken. Juist omdat er zoveel lidstaten zijn, en een Europees Parlement met ruim zevenhonderd leden die juist graag met de pers praten, komt een beetje verslaggever wel aan zijn of haar informatie. Maar de onwil van EU-instellingen om met naam en toenaam de maatregelen van de EU te verdedigen, is voer voor eurosceptici. Abbott, wiens geboorteland de EU inmiddels heeft verlaten, denkt dat de houding averechts werkt. „Als je geen antwoord kunt geven op een simpele vraag, dan zal het publiek zelf zijn conclusies trekken. Dat zijn meestal niet de meest positieve conclusies.”

Soms kan het ter discussie stellen van de ‘background-reflex’ er ook toe leiden dat de woordvoerder in kwestie zijn verantwoordelijkheid wel neemt. Maar dat vergt wel van de pers dat ze zich daar hard voor maken. De Hongaarse journalist Halmai wijst erop dat journalisten deels ook verantwoordelijk zijn. „Veel van ons verzamelen informatie bij deze bronnen. Als we hier ons over uitspreken, verliezen we misschien onze bronnen.”