2021-01-20 13:30:53 | Kernwapens worden illegaal ondanks Nederland

Vanaf vrijdag zijn kernwapens officieel illegaal. Dan wordt het Verdrag inzake het verbod op kernwapens (Nuclear Weapons Ban Treaty) van kracht, nadat eind oktober vorig jaar .

Nederland heeft mee onderhandeld over de tekst van het verdrag, dat het gebruik en bezit van kernwapens verbiedt. Maar het wilde het verdrag niet ondertekenen. Tegen de zin van onze NAVO-bondgenoot de Verenigde Staten onderhandelden wij mee en bleven daar mee doorgaan, een symbolische wenk naar het regeerakkoord van Rutte III, dat stipuleert dat Nederland zich „actief” inzet voor nucleaire ontwapening. Sceptici zullen tegenwerpen dat we die plicht toch al hadden, uit hoofde van artikel 6 van het Non-proliferatieverdrag – waar wij al een halve eeuw lid van zijn zonder dat er op dat gebied ook maar iets noemenswaardigs is gebeurd. En voor de NAVO waren de Nederlandse ‘spionnenogen’ bij de onderhandelingen nog niet eens zo gek.

Maar de rode lijn was duidelijk: vanuit Washington was en wordt steeds heftig tegen het straks volkenrechtelijke instrument – door geen enkele kernmacht getekend – geageerd. Eerst was er al de bedenkelijke manoeuvre tegen het neutrale Zweden, dat niet eens NAVO-lid is. De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Margot Wallström was in 2017 van plan haar handtekening te zetten, maar kreeg te elfder ure een onaangename brief van de toenmalige Amerikaanse minister van Defensie Mattis om dat voornemen maar uit haar hoofd te zetten. Al was het neutrale Zweden dan geen lid van de NAVO, het land heeft wel een zogenaamde Golden Card-relatie met het bondgenootschap – een duister soort buitenechtelijke relatie die het land bescherming biedt en ook een zekere nucleaire samenwerking met de VS inhoudt. Die zou in oktober 2017 juist geëvalueerd worden, en Mattis waarschuwde dat een Zweedse handtekening ‘consequenties’ zou hebben. Zweden was not amused door dat dreigement: Wallström zwichtte, maar stuurde twee maanden later een veelbetekende felicitatie-tweet aan de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), die in 2017 de Nobelprijs voor de Vrede won voor haar inzet voor het verdrag.

Dreigende Amerikanen

Hebben NAVO-leden zelf ook een ‘Zweedse’ dreigbrief gekregen? De VS hebben de lidstaten wel degelijk even in het gareel gezet. Dat gebeurde in 2016 al via een dringende waarschuwing van een delegatielid van de Amerikaanse permanente vertegenwoordiging bij de NAVO in Brussel, Chesier, om ‘no’ te stemmen tegen een voorstel om door te onderhandelen over het verdrag. „We strongly encourage you to vote ‘no’ on starting any negotations for a nuclear ban treaty”, aldus een brief gedateerd 17 oktober 2016.

Ook Nederland ging door de knieën. In de VN-Veiligheidsraad werd het onverwachte Nederlandse ‘nee’ verdedigd met de Amerikaanse argumenten. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok kwalificeerde in 2018 het verdrag in de Tweede Kamer zelfs als ondermijnend voor non-proliferatie, de nalevingsbepalingen waren hem te vaag en hij waarschuwde dat Nederland de stapsgewijze benadering van kernontwapening bleef voorstaan.

Eind oktober kwam er een ‘dreigbrief’ uit Washington bij, in bezit van Associated Press, gericht aan wel-ondertekenaars, met het verzoek zich alsnog maar even uit het verdrag terug te trekken. Half december kwam de Noord-Atlantische-Raad, het bestuursorgaan van de NAVO, weer met een waarschuwing: géén Nuclear Ban Treaty!” Met weer zware woorden als ondermijnen, wederrechtelijk, destabiliserend, onveilig.

Lees ook dit opiniestuk: Kabinet, onderschrijf dat verbod op kernwapens

Het NAVO-lidmaatschap

Daar valt wel iets over te zeggen. Ondermijning van non-proliferatie is flauwekul: in het verdrag wordt een „competent international authority” genoemd als toezichthouder; hiermee is uiteraard het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) bedoeld. Ook het Non-proliferatieverdrag uit 1968 verwijst in algemene termen naar controle door het IAEA. Na vijftig jaar zou je juist van obstructie van artikel 6 van het Non-proliferatieverdrag kunnen spreken, dat tot onderhandelen over „algemene ontwapening” verplicht, maar een ware St. Juttemis-clausule is gebleken. Het internationale verbod op chemische of biologische wapens, of op landmijnen, is door Nederland omarmd en nooit als een ondermijning van artikel 6 van het Non-proliferatieverdag gezien. Integendeel, Nederland heeft aan de beide organisaties erachter huisvesting geboden – de OPCW, de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, is gevestigd in Den Haag.

Minister Bloks tweede argument tegen het kernwapenverbod is het NAVO-lidmaatschap. Tegen dat argument kun je inbrengen dat de ‘atoomparaplu’ van de NAVO bijzonder nuttig is, maar dat het toch wel erg ver gaat dat dit bondgenootschap leden en zelfs niet-leden onder druk heeft gezet om de handtekening niet onder het verdrag te zetten, c.q. weer in te trekken. Dat was een eenzijdige Amerikaanse actie die dus niet het gewenste resultaat heeft gehad. De brief is namens de bondgenoten verstuurd en ook door Nederland braaf geslikt.

De ironie is dat op vrijwel dezelfde dag in Volkel, opslagplaats van Amerikaanse kernwapens, in aanwezigheid van onze minister van Defensie Ank Bijleveld, NAVO-baas Jens Stoltenberg en de Amerikaanse opperbevelhebber in Europa generaal Tod Wolters, de ongewoon openlijke nucleaire oefening Steadfast Noon werd gehouden. Niet kies, voor het land dat non-proliferatie en het internationaal recht hoog in het vaandel heeft staan.