[04-08-2022 17:58]-Waar zijn toch die tonnen plastic in de Maas gebleven? – Trouw

W3.CSS

Datum: 04-08-2022 17:58
Locatie: Wageningen
Gemeente:
Provincie: Provincie Gelderland}
Bron: Trouw

Een blikje, flarden van een plastic tas die aan een rots kleven, een verschrompeld medisch mondkapje: binnen een paar minuten hebben Van Emmerik en zijn collega’s al een aardige plastic collectie opgebouwd.
Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Van Emmerik en zijn collega’s van het onderzoeksteam rivierplastic van de WUR.
Onderzoeker Tim van Emmerik en zijn team stellen met handmatige metingen vast hoe vervuild rivieren zijn in Nederland.
Hoeveel plastic in het water zit, is sterk afhankelijk van de hoogte van het waterpeil, zo zagen de onderzoekers.
Uit eerder onderzoek bleek dat wereldwijd minder dan twee procent van het plastic bij de riviermonding in zee terecht komt.

Tim van Emmerik wroet met een stok tussen de rotsen aan de oever van de Maas, ter hoogte van de oude Noord-Brabantse vestingstad Ravenstein. De hydroloog aan de Universiteit Wageningen (WUR) houdt een klef uitziend wit lapje op. Een paar tellen later vist hij een zwart stuk plastic uit de dichte begroeiing langs de oever. Achtergebleven visgerei. Een blikje, flarden van een plastic tas die aan een rots kleven, een verschrompeld medisch mondkapje: binnen een paar minuten hebben Van Emmerik en zijn collega’s al een aardige plastic collectie opgebouwd. “Je kan het niet meteen zien,” zegt de hydroloog. “Maar er ligt hier nog veel meer plastic.”

Met dat idee in het achterhoofd gingen de onderzoekers een jaar lang het veld in, samen met een team van ongeveer veertig vrijwilligers. Vanaf tientallen bruggen (zie kaart), verspreid over de hele Rijn-Maasdelta, telden zij maandelijks hoeveel grote stukken plastic (groter dan 0.5 centimeter) onder de brug langs dobberden en hoeveel er op de oevers naast de brug te vinden was. Dat alles om de vraag te beantwoorden: hoe vervuild zijn de Nederlandse rivieren, en waarom drijft er soms meer plastic in het water dan anders?

De Maas, die hier bij Ravenstein vooral oogt als pittoreske Nederlandse waterweg met groene oevers, een kleine haven en aan de overkant een oude kerktoren, is een van de meest met plastic vervuilde rivieren in Europa. Alleen in de Donau werd meer plastic gemeten. Op dit moment is er vrij weinig bekend over de hoeveelheid plastic in de Nederlandse, Europese of internationale rivieren. Wereldwijd is de plasticvervuiling in slechts vijftig tot honderd rivieren onderzocht, waaronder de Maas.

Plastic record

In juli 2021 stond de Maas tijdelijk in de top van de met plastic vervuilde rivieren ter wereld, een ranglijst waar voornamelijk rivieren in Zuidoost-Azië in staan. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Van Emmerik en zijn collega’s van het onderzoeksteam rivierplastic van de WUR. Dit plastic record werd gemeten in de week van de overstromingen in Limburg, toen de Maas en haar aftakkingen buiten de oevers traden door hevige neerslag en allerlei plastic voorwerpen uit straten, pleinen, tuinen en speelplaatsen verzamelde.

Onderzoeker Yvette Mellink en promovenda Louise Schreyers hebben het met eigen ogen gezien, toen ze op deze brug in Ravenstein, klembord in handen, klaarstonden om de maandelijkse meting uit te voeren. Er stroomde zoveel voorbij, dat de twee geen tijden hadden de verschillende soorten plastic te categoriseren.

Onderzoeker Tim van Emmerik en zijn team stellen met handmatige metingen vast hoe vervuild rivieren zijn in Nederland. Beeld Koen Verheijden

Maar zelfs op een dag als vandaag, wanneer het water schoon en afvalvrij oogt, kan volgens Mellink niet onderschat worden hoe vervuild het water is. “Zelfs als er één stukje plastic langs drijft per minuut, en je extrapoleert dat, dan heb je het over zestig stukjes per uur en 1440 per dag.” De onderzoekers schatten dat er jaarlijks tussen de 30 tot 45 duizend kilo plastic door de Maas stroomt. De omvang van dat gewicht is groter dan het lijkt. Plastic is licht materiaal, en de stukjes die ronddrijven zijn meestal klein.

De tienduizenden kilo’s zijn conservatieve schattingen, want volgens haar collega Schreyers wordt niet al het plastic meegeteld. “We zien alleen maar wat er aan de oppervlakte drijft en wat er aan de oevers ligt. Maar er zit ook plastic in het water zelf,” legt ze al wijzend naar de Maas uit. De waterweg bij Ravenstein is tussen de zes en acht meter diep.

Hoeveel plastic in het water zit, is sterk afhankelijk van de hoogte van het waterpeil, zo zagen de onderzoekers. Door hoogwater wordt plastic afval dat verstrikt is geraakt tussen de rotsen of vegetatie aan de oever, of in de uiterwaarden ligt, de rivier ingezogen. Op het moment dat de rivier zo ver buiten haar oevers treedt als tijdens de overstroming in Limburg, is het echt menens.

De onderzoekers stellen vast dat het dan gaat om een vertienvoudiging van het aantal plastics dat normaliter in de rivier verdwijnt, omdat het water plekken overstroomt waar het normaal niet komt. Zoals in huizen en gebouwen, waar het voor schade zorgt en allerlei materialen meesleurt. Vooral bij grote wateroverlast in stedelijke gebieden, waar mensen dichter op elkaar wonen, komt dan meer plastic vrij.

Plastic reist niet ver

Rondom Maastricht, waar het waterpeil het hoogst stond, zagen onderzoekers grote hoeveelheden plastic. Van die golf aan plastic was in Ravenstein, het middelste punt van de Maas, bijna niets overgebleven. “Slechts 10 procent kwam uiteindelijk hier terecht,” zegt Van Emmerik, terwijl hij samen met zijn collega’s de Maasbrug die Ravenstein met het dorp Niftrik verbindt, oploopt. “Dat betekent dat 90 procent van het plastic vast kwam te zitten tussen Maastricht en hier. Dat is maar een afstand van 130 kilometer.”

Een stukje verder, bij de riviermonding in Moerdijk, kwam nog maar een fractie van die 10 procent terecht. Plastic reist dus niet zo ver, concludeerden de onderzoekers. Dat werd nogmaals bevestigd door onderzoek van een student aan de WUR, die van Rotterdam naar de Zwitserse bergen reisde, waar de Rijn ontspringt. De bergbeekjes waren zo goed als vrij van plastic, terwijl in stedelijke gebieden in Zwitserland, Duitsland en Nederland veel meer plastic in het water zat. Bij elke brugmeting buiten deze stedelijke gebieden, zag hij het aantal plastics weer dalen. “Er is dus geen sprake van een soort lopende band-mechanisme,” voegt onderzoeker Mellink toe.

Beeld Koen Verheijden

Badkuip waaruit het plastic niet kan ontsnappen

Bij Moerdijk, het uiteinde van de Maas, werden de eerste stappen gezet om de vraag te beantwoorden waar al deze plastics zich uiteindelijk ophopen. Niet in zee, in ieder geval. Uit eerder onderzoek bleek dat wereldwijd minder dan twee procent van het plastic bij de riviermonding in zee terecht komt. De rest blijft vastzitten in de stroming, of nestelt zich op een gegeven moment in de oever, of tussen stilliggende boten totdat het opgeruimd wordt of opnieuw het water in stroomt. Ook hydroloog Van Emmerik zag dit effect terug. Stukken plastic bleven heen en weer drijven. Bij eb trok het plastic richting de zee, om bij vloed weer landinwaarts te stromen. Zo ontstaat een ‘soort badkuip’ waaruit het plastic niet kan ontsnappen.

Vlak na de overstroming gingen kraanschepen aan de slag de grotere stukken plastic direct uit het water te hijsen. Wekenlang zetten burgers, maatschappelijke organisaties, Natuurmonumenten, gemeenten en Rijkswaterstaat zich in. Ook langs de oevers werd en wordt er nog steeds, veel opgeruimd. Geen kliko’s en koelkasten meer, maar wel nog kleinere stukken zoals huishoudplastics en – zoals hydroloog Van Emmerik al aantrof – vochtige doekjes en menstruatieproducten, die via het overstromende riool in juli vorig jaar in het open water terechtkwamen.

Vooral deze laatste categorie is een lastige. “Ze zijn klein en moeilijk te zien. Net zoals plastic zakken, blijven ze snel hangen in de vegetatie langs de oever,” aldus Van Emmerik. Daardoor zijn deze plastics moeilijk te verwijderen en blijven ze liggen. Wanneer het water weer hoog staat, kunnen deze plastics terugstromen in de rivier. Of ze blijven liggen tot ze afgebroken zijn tot kleinere deeltjes, dat decennia lang grote schade veroorzaakt aan planten en dieren.

“We hebben kunnen aantonen dat zwaar weer een grote invloed heeft op plastic in de rivier, maar waar het zich verder ophoopt en voor hoe lang het daar blijft? We hebben geen idee,” verzucht hij. Op dit moment herhalen de onderzoekers het onderzoek van vorig jaar – er zitten al vier maandelijkse metingen op – in de hoop nu ook deze vragen te beantwoorden. In het water van de Maas zweeft in een oogopslag slechts één stukje plastic, als je de troep tussen de rotsen aan de oever niet meetelt. Maar een getraind oog weet dat dit slechts het topje van de ijsberg is.

Rivierplasticvervuiling in cijfers In zes dagen tijd dat het water vanwege de overstroming in Limburg in de zomer van 2021 hoog stond, werd evenveel plastic gemeten als een derde van het jaarlijkse gemiddelde. Een grove schatting van het aantal plastics in de Maas is tussen de 30 en 45 duizend kilo per jaar. In de Rijn is dit tussen de 50 en 55 duizend kilo per jaar. In de IJssel rond de 20 duizend. Tijdens de piek in juli 2021 werden er bijna 84 duizend stukken plastic per uur gemeten in de Maas bij Maastricht. In juni dat jaar waren dat er ongeveer 360 per uur. Minder dan 2 procent van al het plastic in de Nederlandse rivieren stroomt uiteindelijk door naar zee. Slechts 10 procent van de plastics die na de overstroming te water raakten, stroomde uiteindelijk door naar het middelpunt van de Maas in Ravenstein. Dat betekent dat 90 procent van al die plastics in de 130 kilometer tussen Maastricht en Ravenstein bleven steken.