2020-10-30 00:00:00 | The Queen’s Gambit: ongeremde verslavingszucht van een schaakgenie

Het gebeurt niet vaak dat er iets moois ontstaat in de duistere kelder van een weeshuis. De achtjarige Beth Harmon (Isla Johnston) leert de stugge conciërge meneer Shaibel (Bill Camp) kennen als ze bordenwissers uitklopt boven zijn lekkende gootsteen. Op tafel staat een houten bord, en vanaf het moment dat Harmons blik op Shaibels schaakstukken valt staat haar leven in het teken van het doorgronden en overwinnen van het eeuwenoude denkspel.

’s Nachts stelt ze zich de posities van paarden en lopers voor die schuiven over zwart-witte vlakken op het plafond van haar slaapzaal, een hallucinatie die wordt gevoed door het strenge stramien van het Methuen Home waarin de wezen dagelijks kalmeringsmiddelen krijgen toegediend. In haar latere leven helpt deze verbeelding met haar tegenspelers altijd een paar zetten voor zijn, maar het blijft de vraag of ze tegelijkertijd niet aan verslavende middelen ten onder zal gaan.

The Queen’s Gambit vertelt het coming of age verhaal van een schaakgenie. De serie is gebaseerd op het gelijknamige boek van Walter Tevis uit 1983. Tevis, die zelf competitief schaakte in zijn jeugd, noemde het boek naar een bekende openingsmanoeuvre van het spel.

Ongeremd

Anya Taylor Joy, eerder te zien als geraffineerde Emma (2020) in de verfilming van Jane Austens kostuumdrama, schittert in de rol van de jongvolwassen Harmon die kampt met een ongeremde verslavingszucht. De serie krijgt meer vaart als de 14-jarige wees wordt geadopteerd door het echtpaar Wheatley, en ze het sobere tehuis verruilt voor het bloemetjesbehang, de stijve kapsels en de kleurige jurken van de Amerikaanse jaren zestig. De pianospelende pleegmoeder Alma (Marielle Heller) vult het gebrek aan perspectief en de leegte die de afwezige man des huizes achterlaat met wijn en kalmeringsmiddelen, een welkome ontdekking voor Harmon. Als haar pleegmoeder erachter komt dat er geld te verdienen valt met schaaktoernooien reizen ze samen de wereld over. Het spel tussen de stoïcijnse puber die koste wat het kost grootmeester wil worden en de pleegmoeder die profiteert van het succes en dochterlief zonder scrupules tot drinkmaatje bombardeert, wordt knap uitgespeeld.

Liefde voor het spel

In de dramaserie The Queen’s Gambit worden de personages niet zwart-wit tegenover elkaar gezet. De manipulerende pleegmoeder heeft ook een zachte kant, het jeugdtrauma waardoor Harmon haar biologische moeder verloor komt duidelijker in beeld naarmate ze vaker tegen haar eigen grenzen aanloopt. Toch valt het op dat regisseur Scott Frank ervoor heeft gekozen om de zwaardere thema’s niet de overhand te geven. De impact van het benauwende seksisme en de segregatie in de jaren zestig blijft, soms te veel, op de achtergrond. Uit Franks wereld met levendige schaakfanatici spreekt vooral de liefde voor het spel, de hyperconcentratie waarmee de ontheemde Harmon haar tegenstanders van het bord veegt blijft fascineren.