2020-10-30 20:45:26 | Hoe een kunstenaar carrière maakt onder aanhoudende beschuldigingen van aanranding en verkrachting

Hij staat in de gang van de Van Nellefabriek in Rotterdam te roken. Het is 3 februari dit jaar, de openingsdag voor vips van de kunstbeurs Art Rotterdam. Binnen in de monumentale fabriek verdringen zich kunstverzamelaars, curatoren, museumdirecteuren, jonge kunstenaars en andere liefhebbers rond de nieuwste hedendaagse kunstwerken die ruim honderd galeries te bieden hebben. Bouwondernemer, kunstverzamelaar en voormalig galeriehouder Jaap Sleper heeft die dag al aardig wat kunst gekocht, zegt hij tegen de twee jonge vrouwen die naast hem staan te roken.

Eén van die twee vrouwen kent hij goed. Toen ze nog niet op de Rijksakademie in Amsterdam zat en Sleper nog een galerie in Utrecht leidde, vertegenwoordigde hij haar.

„Wat heb je allemaal gekocht, Jaap?”, vraagt de vrouw nieuwsgierig.

„Twee schilderijen van Juliaan Andeweg”, antwoordt Sleper. „Een abstracte paarse met roze en iets gifgroens.”

„Van Andeweg?” zegt ze. „Joh, die gast drogeert en verkracht vrouwen.”

Jaap Sleper vertelt door de telefoon aan NRC over het voorval. „Schilderijen van een verkrachter wil ik niet in huis. Nee zeg, ik heb twee dochters.” Dus loopt hij terug naar de galerie van Martin van Zomeren waar Andewegs werk hangt. Sleper: „Ik vertelde Van Zomeren wat ik had gehoord en of hij die twee schilderijen terug wilde nemen. Ik bood aan werk van een andere kunstenaar te kopen. Daar ging Van Zomeren mee akkoord. Ik kreeg een tegoedbon van 7.800 euro.”

Art Rotterdam 2020 trekt in vier dagen een kleine dertigduizend bezoekers. Er wordt veel verkocht, ook aan musea. Maar voor Julian Andeweg – de tweede ‘a’ in zijn voornaam voegt hij zelf toe – voelt de beurs als een rotte kies. Er is hem een behoorlijke som geld door de neus geboord. En hij denkt te weten wie verantwoordelijk is.

Met een afgeschermd nummer belt hij een andere jonge vrouw. Ze is 26, net als Andeweg beeldend kunstenaar, ze werkt veel met keramiek. „Jij, fucking leugenaar”, schreeuwt hij. „Hoe durf je! Dit kost me geld. Ik ga je vernietigen. Jullie vrouwen zijn verschrikkelijk. Terwijl ik alleen maar goede dingen voor jullie doe.”

Hij is de archetypische bad boy, een kunstenaar die onmatig is met alcohol en drugs, maar ook Goethe citeert

Na het gesprek krijgt de vrouw een paniekaanval. Twee jaar eerder heeft Andeweg haar gedrogeerd en verkracht, zal ze later aan de politie vertellen. Sindsdien stalkt hij haar. Hij stuurt haar verwensingen via Facebook Messenger, via de mail, hij belt haar, laat berichten achter op de Instagramaccounts van haar vrienden. Alle accounts van hem heeft ze geblokkeerd. Zijn telefoonnummers heeft ze gewist. Ze heeft hem verboden op haar exposities te komen. De advocaat die ze in de arm neemt, maant hem twee keer in een aangetekende brief haar met rust te laten.

Vergeefs.

Archetypische bad boy

Julian Frenky Andeweg is een Nederlandse kunstenaar van net 34 die flink aan de weg timmert. Op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag studeert hij in 2012 af. In 2015 doet hij toelating voor een zeer begeerde werkplek aan de Rijksakademie in Amsterdam en wordt aangenomen. Voor de Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst krijgt hij in 2018 een nominatie. Op het chique openingsevenement in het Paleis op de Dam mag hij met de koning op de foto.

Andeweg maakt installaties, schilderijen en beelden. Serieus succes krijgt hij met zijn verticaal geplooide schilderijen op glasvezel, die de op- en neergang van de Griekse god en zielenbegeleider Hermes moeten voorstellen. Boreas, een uit keramische vuurpotten bestaand werk waarmee hij in 2016 op de Rijksakademie furore maakt, symboliseert de toegangen tot de onderwereld. Andeweg vindt inspiratie in de klassieke en germaanse mythologie. De Wallküre bijvoorbeeld, zo vertelt hij in 2017 in de documentaire Kunst is Lang, ziet hij soms werkelijk in de hemel boven de stad rondrijden in hun strijdwagen. Ook vindt hij inspiratie in de popmuziek van The Smiths, de Ramones en The Queers en in de Bijbel, bij de maagd Maria, in satanisme, antroposofie en alchemie.

De Nederlandsche Bank, ABN Amro, het Leids Universitair Medisch Centrum en het Bonnefantenmuseum bezitten werken van Andeweg. Bij de opening in 2019 van de creatieve hotspot Capital C, in de verbouwde Beurs van Berlage in Amsterdam, mag hij de openingstentoonstelling voor zijn rekening nemen. Het Mondriaan Fonds ondersteunt hem: in 2015 krijgt hij 50.000 euro voor een werkperiode bij de Rijksakademie, in 2017 38.000 euro voor een beurs voor bewezen talent. Daarnaast zijn er bijdragen voor tentoonstellingen en kunstenaarshonoraria, ook van andere fondsen.

Verzamelaars die zijn werk kopen, laven zich aan het imago van de bijna twee meter lange Andeweg. Hij is de archetypische bad boy, een kunstenaar die onmatig is met alcohol en drugs, maar ook Goethe citeert. Hij heeft altijd meisjes om zich heen, en ja, op een opening of feestje waar Andeweg verschijnt, gaat wel eens wat kapot.

Slachtoffers

Op 20 juli dit jaar krijgt NRC een bericht van een vrouw. Of ze kan komen praten over een Nederlandse kunstenaar die zij omschrijft als „de Harvey Weinstein van de kunstwereld”, verwijzend naar de filmtycoon wiens seksuele misdaden in 2017 aan het licht kwamen door The New York Times. Ze schrijft dat talloze vrouwen zijn misbruikt door deze man. In het tweede gesprek neemt ze een ander slachtoffer mee. Het relaas en de documenten die zij overleggen, zijn overtuigend genoeg om nader onderzoek te doen. In de maanden erna praat NRC met tachtig vrouwen en mannen in binnen- en buitenland – met velen meermaals. Uit die gesprekken blijkt dat grensoverschrijdend gedrag geen belemmering hoeft te zijn voor een succesvolle carrière in de kunst. En ze laten zien hoe vrouwen én mannen verstrikt kunnen raken in destructieve relaties.

NRC sprak vier vrouwen die bij de politie verklaarden dat ze slachtoffer zijn geworden van verkrachting, naast aanranding, huiselijk geweld, intimidatie en/of stalking. Bij de krant zijn daarnaast negen beschuldigingen bekend van aanranding en, soms stelselmatige, intimidatie en/of geweldpleging. Eén vrouw, bij wie Andeweg intrekt, vertelt dat ze twee jaar lang bijna wekelijks is geslagen of geschopt. Een andere vrouw vertelt dat hij haar zonder aanleiding in een donkere kamer tegen de muur duwde, in haar kruis greep en probeerde zijn vingers naar binnen te duwen. „Letterlijk een grab them by the pussy-moment”, vertelt ze. „Het was dat mijn kleren in de weg zaten.” Nog een andere vrouw is te getraumatiseerd om haar relatie met „natuurramp” Julian te herbeleven. Zij werkt niet mee aan dit artikel, maar oud-studiegenoten bevestigen het geweld dat haar is aangedaan.

Ook zijn bij de krant zeven mannen en vrouwen bekend die zeggen slachtoffer te zijn van ‘alleen’ bedreiging en/of diefstal. Van één man steelt Andeweg een kunstwerk. Een andere man vertelt dat hij hem op een feestje bij de keel grijpt en zegt: „Ik wil je neuken alsof je mijn broer bent, en verkrachten alsof je mijn vriendin bent.” Bijna alle mensen in dit onderzoek zijn, soms weken-, soms jarenlang, via de mail, app of Messenger bedreigd. „Kanker-elf”. „Je bent stront onder mijn schoenen (-). De volgende keer dat ik je tegenkom, zal ik je dat laten zien”, staat in berichten waarover NRC beschikt. „Loop voorzichtig of ik zal een eind aan je leven maken.” „Ik ben meer dan bereid om jou te vernietigen.”

Dat zijn ten minste twintig slachtoffers. De krant heeft daarnaast met nog een aantal mensen gesproken die zeiden slachtoffer te zijn, maar kon voor hun verhalen niet voldoende bewijs vinden om te publiceren. Het grensoverschrijdende gedrag, vaak onder invloed van drank en drugs, omspant een periode van ten minste 14 jaar, vanaf Andewegs middelbare schooltijd tot en met de laatste bekende fysieke bedreiging op een feestje van kunstvereniging Kunstverein afgelopen december en dreigberichten dit jaar. Tegen Andeweg liggen inmiddels zeker vijf aangiftes en meerdere meldingen bij de politie in meerdere steden.

„Letterlijk een grab them by the pussy-moment”, vertelt ze. „Het was dat mijn kleren in de weg zaten.”

Vrijwel alle slachtoffers en getuigen spreken met de krant op voorwaarde van anonimiteit, uit angst voor represailles – hun namen zijn wel bij NRC bekend. Er zijn ook mensen die te bang zijn om mee te werken. „Julian is een instabiele en zeer gespannen man”, schrijft een vrouw. „Hij heeft zijn woede-uitbarstingen niet onder controle. Ik ben blij dat ik zonder schade uit zijn leven ben verdwenen.” Een ex-vriendin: „Ik ben nog steeds bij iedere schaduw bang dat hij daaruit opduikt.”

Degenen die wel willen praten, doen dat niet alleen om het wangedrag van Andeweg te openbaren. Ze hekelen ook de lakse opstelling van de instituten, academies en galeries, die wel gewaarschuwd zijn, maar wegkeken of zich er geen raad mee wisten. Ook de politie, waar vanaf 2013 meldingen liggen, stelde tot deze zomer geen onderzoek in.

Oogappel

Julian Andeweg is opgegroeid in een volkse wijk in Den Haag. Zijn ouders zijn „schatten van mensen”, zeggen meerdere betrokkenen. Zijn vader zit al decennia ziek thuis, zijn moeder is ambtenaar. Andewegs moeder is idolaat van haar zoon, een jongen die graag meezingt met smartlappen, maar ook boven de boeken hangt. Ze gaat met hem naar de schiettent op de kermis, prikt met hem een biefstukje voor het kerstconcert en bezoekt zijn exposities. Hij is haar oogappel.

En over dat oogappeltje wil ze geen kritiek horen. Als tiener trekt Andeweg een van zijn eerste vriendinnetjes tijdens jaloerse ruzies aan de haren en slaat haar volgens haar „de kaken blauw”. Ook gaat hij vreemd. Als het meisje Andewegs moeder inlicht, krijgt ze te horen dat ze zich daar overheen moet zetten. Haar zoon is „zo’n goede jongen”. Aan een later mishandelde vriendin die haar een noodkreet stuurt, schrijft Andewegs moeder terug: „Je gedachte dat je ons kunt beïnvloeden met de zaken die Julian jou heeft aangedaan berust op onbegrip in de liefde. (-) Ik ken mijn kinderen als geen ander. Ik weet wat ze doen en waartoe ze in staat zijn. (-) Alleen als je van die persoon houdt, kun je hiermee omgaan.”

Als tiener trekt Andeweg een van zijn eerste vriendinnetjes tijdens jaloerse ruzies aan de haren en slaat haar volgens haar „de kaken blauw”

Die latere vriendin is een jonge vrouw die in 2006 de opleiding Europese Studies aan de Haagse Hogeschool volgt. Andeweg komt in het eerste jaar op de Hogeschool en studeert Culturele Maatschappelijke Vorming. Hij wil dan nog maatschappelijk werker worden. Eind 2006, „bijna onmiddellijk”, vertelt de vriendin, krijgen ze wat met elkaar.

„Hij was charmant, zag er heel anders uit dan anderen. Hij had een hoofd vol krullen, was heel alternatief. Ik was heel erg into music, creatieve mensen en kunst. Op school was dat niet aan de orde. Julian schreef, hij maakte muziek, hij was baldadig, hij zat vol leven. Dus ik werd heel erg verliefd op hem. Hij zag eruit alsof hij in een band zou kunnen zitten. Dat is je droom als je 21 bent.”

De jonge vrouw gaat in 2007 een half jaar op uitwisseling naar Salerno in Italië. Andeweg besluit zijn vriendin te volgen. Hij zal daar werk zoeken, is de gedachte. Dat werken doet hij een maand, schat ze. Daarna leeft hij van haar geld.

In Italië schopt hij haar voor het eerst in haar maag. „Het was iets heel onbenulligs. Hij kon zijn sokken niet vinden.”

Als ze na een half jaar terug naar Den Haag gaan, betrekken ze samen een benedenhuis in het Laakkwartier. Ze leggen vloeren, witten de muren. Het is een optimistische tijd. „Hij kon me het gevoel geven dat we een speciale eenheid met z’n tweeën waren”, vertelt de vrouw. „Het voelde alsof ik de liefste persoon in de wereld was. ‘We gaan trouwen, we worden samen oud. Oh, als je weg gaat dan breekt mijn hart’. Dat soort dingen zei hij. Hij dreigde ook: ‘Dan pleeg ik zelfmoord’.”

Voordat Andeweg bij haar intrekt, begint hij harddrugs te gebruiken. De paddo’s die hij probeert, maken iets in hem los, ziet zijn vriendin. „Hij had een hele duistere ervaring en het was alsof hij daarin bleef hangen.” Vanaf dan wordt hij steeds vreemder. „Soms begon hij waanzinnig te orakelen”, zegt ze. „Hij was daarvoor ook al een apart persoon, maar ik denk dat de harddrugs alles nog erger maakten. Het was alsof hij ziek was.”

In het Laakkwartier normaliseert het geweld: schoppen tegen bovenbenen, in haar buik en rug en tegen haar schenen. Andeweg gooit een lamp naar haar, slaat met bestek op haar hoofd. Hij gooit haar tegen de muur, op de grond, van een hoge trap in een nachtclub. Vaak heeft ze kapotte deuren, kapot glas in huis. In een verklaring van twee pagina’s aan de politie in 2013 vertelt ze: „In de twee jaar dat ik bij hem ben geweest heeft hij mij zo vaak bedreigd en mishandeld, dat ik onmogelijk elke keer zou kunnen opnoemen.”

Haar moeder en stiefvader zien haar met een blauw oog. Haar vader ziet Andeweg met zijn voet in het verband, na het in elkaar trappen van een kastje van de vrouw. Vaak, zo verklaart de vrouw later tegen de politie, blokkeert hij de doorgang in huis door voor haar te staan. De situatie kan tien minuten duren, maar ook een uur. Als ze totaal overstuur raakt omdat hij haar niet laat gaan, filmt hij haar.

Video

In augustus 2008 wordt hij aangenomen op de kunstacademie. Maar hun relatie verslechtert. Dat jaar verkracht hij haar anaal in haar slaap, vertelt ze. „Dat was iets wat we in ons normale seksleven niet deden. Hij maakte er een video van en liet me die de volgende morgen zien. ‘Kijk dan hoe zacht dat is’, zei hij.” Huilend nu: „Een begrip als ‘consent’ – daar spraken mensen toen niet over. En als je al van alles wordt aangedaan, dan zie je niet dat dit verkrachting is. Als ik er nu aan terugdenk, word ik misselijk.”

Het is ingewikkeld: hoe diep in slaap moet je zijn om niet te merken dat je anale seks hebt? Volgens de dan beste vriendin van de vrouw drinkt zij veel in die dagen. Twee tot drie keer per week raakt ze volkomen de weg kwijt. In 2007 en 2008 belt de vrouw haar vriendin „tussen de vijf en de tien keer op, soms in totale paniek”. Ze vermoedt dat ze verkracht is omdat alles in haar schaamstreek pijn doet. Die vriendin zegt: „Ik maakte me erge zorgen om haar. Ik vertrouwde Julian niet. Ik vond hem een complete gek met zijn kletspraatjes over satanische stuff.” Een van zijn voormalige en vaak bedreigde vrienden vraagt Andeweg later: „Maar jij verkracht toch geen vrouwen?” „Zeker weten van wel”, is het antwoord.

Naar de politie gaat de vrouw niet. „Dat kwam niet in me op, nee”, zegt ze. „Ik was zo onderdeel van de dynamiek. Ik was jong en wist niet goed hoe het hoort. Ik heb een sterke wil, vond mezelf niet de makkelijkste en gaf mezelf de schuld.”

In oktober 2008 grijpt haar moeder in. Haar dochter is dan in de tuin van haar huis tegen de schutting gegooid en mishandeld. „Je moet nu aangifte doen”, zegt de moeder. „Ook voor de vrouwen die na jou komen.” Nog dezelfde dag vervangen zij en haar partner de sloten van de woning in het Laakkwartier. Zijn spullen kan hij een dag later komen halen.

De maanden na de breuk zijn voor de jonge vrouw „wazig”. Haar ouders weten niet dat ze Andeweg af en toe nog ziet. Een van de eerste dagen van februari 2009 komt hij langs en ontploft, om een voor haar onverklaarbare reden. Hij smijt haar op een matras en schreeuwt, vertelt ze: „Dit is niet hoe het verhaal moet eindigen. Ik zou je gewoon moeten neuken.” Dan springt hij bovenop haar. „Ik smeekte hem om van me af te gaan, om me niet te verkrachten.”

Andeweg lijkt tot bezinning te komen en vertrekt. Maar een week later staat hij er weer. Hij breekt in na een avondje doorzakken. Via de tuinen van de buren belandt hij in de achtertuin, trapt een schutting om en forceert zich het huis in. „Hij kwam naar binnen met een groot mes,” zegt de vrouw, „hield dat zo vast – ze maakt een gebaar van hand voor borst – en staarde naar mijn nieuwe vriendje.”

De nieuwe vriend herinnert zich een „een absolute horror-avond”. „We hebben net gedaan alsof het volkomen normaal was dat Julian daar in de kamer stond. We begonnen maar wat te kletsen over muziek en elpees.” Als de situatie tot bedaren is gekomen, bekruipt hem een ander ongemak. „Ik was nog maar kort met mijn vriendin, ik was stapelverliefd op haar. Maar ik zag nu een stel dat volledig in elkaar opging. Ik voelde me een buitenstaander.” Hij vertrekt.

Andeweg blijft. De vrouw snapt nog steeds niet waarom haar ex blijft slapen. Maar tijdens een „ontspannen” gesprek twee dagen later over hun beider nieuwe liefdes – ook Andeweg heeft iemand op het oog – ontsteekt hij toch in woede. Hij staat op, trekt zijn legerlaarzen aan, loopt naar de keuken, haalt de zak uit de vuilnisbak, klimt op bed, zet zijn laarzen op haar nek, spuugt op haar, trekt aan haar haren, gooit de afvalzak leeg op haar hoofd, pakt de yoghurt en knijpt het pak leeg over haar hoofd. „Ik heb 112 gebeld”, zegt de vrouw. „Ik dacht – ik ga dood, dit was het. Ik heb tegen hem geschreeuwd dat hij weg moest, en ja, hij is toen uiteindelijk weggegaan.”

De politie komt en vraagt wie haar dit heeft aangedaan. „Maar ik kon niet…, ik stond daar met mijn haar vol afval en yoghurt… Ik kon zijn naam niet zeggen.” Ze huilt: „Ik vind dat zo erg. Als ik dat had gedaan, dan was er eerder ingegrepen, dan had ik het kunnen stoppen.’

Driedelig pak

Meteen vanaf het moment in 2008 dat Andeweg toelating doet voor de KABK, valt hij op: een grote kerel in een driedelig pak met een das, alles vol verfvlekken, grote bek. In die beginjaren is hij volgens een oud-klasgenoot „geobsedeerd” door het Britse popicoon Morrissey en de maagd Maria.

Een jonge, beïnvloedbare en wat stille klasgenote raakt betoverd door de verhalen over Maria die aan Andeweg verschenen zou zijn. Algauw krijgen de twee een relatie. Zíj is de liefde van zijn leven, verkondigt hij. Zij is voor hem bestemd, ze is zijn muze, zijn licht. Hij laat haar naam in een hart op zijn dan nog lege borstkas tatoeëren.

De relatie tussen de twee voltrekt zich in het volle zicht van staf en studenten op de KABK. „Iedereen dacht: nou die hebben elkaar goed gevonden”, aldus een oud- student. De twee rennen schreeuwend achter elkaar aan, maken ruzie op de gangen. „Het was allemaal heel gepassioneerd”, herinnert een docent zich.

De staf van de KABK vindt Andewegs artistieke ontwikkeling intussen „razend interessant”

Klasgenoten zien dat de relatie onder invloed van drugs staat en ze vermoeden dat er sprake is van geweld. Zo zien ze haar huilend op school komen met een blauw oog, of zien Andeweg schreeuwend op haar stoep staan.

Later, als het uit is, stapt de vrouw uit de kunst, verhuist, verwijdert al haar profielen op sociale media, neemt een ander nummer en weigert elk contact met Andeweg, die haar nog jaren berichten blijft sturen. Hij laat boven haar naam ‘indian giver’ tatoeëren, een term voor iemand die nooit iets geeft zonder iets terug te verwachten. Ze wil niet meewerken aan dit artikel en geen beschuldigingen uiten.

De staf van de KABK vindt Andewegs artistieke ontwikkeling intussen „razend interessant”, zegt een vroegere student. Ze horen hoe Johan van Oord, hoofd van de afdeling Beeldende Kunst, en docent Martijn Verhoeven hun bewondering uiten voor zijn werk. Ze prijzen zijn rock ’n roll-imago en karakteriseren hem al gauw als „een echte kunstenaar”, aldus een oud-student. Een andere studiegenoot vertelt dat Verhoeven een keer de helft van een les aan Andeweg besteedt. „Hij vertelde dat Julian zo’n interessante blik op de kunst had.” Nog een andere oud-student die door Andeweg is belaagd: „Dat maakte het moeilijk een klacht over hem in te dienen.”

Sommige stafleden zijn op feestjes vaak in de buurt van Andeweg te vinden, ook bij studenten thuis. „De grens tussen werk en privé vervaagde bij sommige docenten”, aldus een oud-student. Verschillende getuigen bevestigen los van elkaar dat een bepaald staflid soms een lijntje coke meedoet op die feestjes, of flirt met jonge vrouwen. De docent in kwestie ontkent dat ten stelligste.

In schildersateliers op de KABK houdt Andeweg op ‘funday mondays’ drugsfeestjes met zijn vrienden. Hij bekladt werk van medestudenten, drinkt, steelt spullen van klasgenoten, laat coke achter op kunstwerken. „Dat begon al in de loop van de dag”, aldus een vroegere student, „en liep door tot tien uur ’s avonds als de academie sloot”. In de klas voert Andeweg het hoogste woord en houdt hij monologen over zijn interesses: katholicisme, alchemie, rassentheorieën. Voor zijn afstuderen in 2012 krijgt hij een van de grootste lokalen van de academie toegewezen.

Nachtleven

Meisjes én jongens raken in de ban van de charismatische Andeweg. „De eerste keer dat ik hem ontmoette,” vertelt een jongen, „zat ik in de tram van mijn ouders naar huis. Toen kwam Julian binnen, in een pak met een paraplu in zijn hand. Hij kwam naast me zitten en zei: ‘Jij wordt sowieso een hele grote’. Hij geeft je het gevoel dat hij je ziet – voor het eerst ziet iemand je. Dat is onvergetelijk.”

Een van zijn oudste vrienden is jong als hij Andeweg ontmoet. Het is 2006 en hij is 16 jaar, Andeweg 21. „Hij zag eruit als Sid Vicious van de Sex Pistols”, zegt de vriend. „We waren toen allemaal heel modebewust en alternatief – maar hij viel op. Hij maakte onmiddellijk een connectie met mij, overlaadde me met lof. Hij nam me mee het nachtleven in. Drugs waren daar absoluut altijd een onderdeel van.”

De vier jaar jongere scholier vindt het geweldig dat de oudere kunstenaar aandacht aan hem schenkt. Andeweg is met z’n volkse achtergrond zo anders dan hij met zijn hoogopgeleide ouders. Hij is charmant, extreem grappig, fascinerend in zijn grenzeloosheid, maar ook onvoorspelbaar en gewelddadig. Als de jongen de telefoon niet snel genoeg opneemt naar Andewegs zin, krijgt hij scheldbrieven: „De volgende keer snij ik je keel door, kankerbitch, eat dick”. Bedreigingen en kleinerende opmerkingen zijn volgens de jongen, die in 2018 met Andeweg breekt, jarenlang aan de orde van de dag.

Andeweg maakt het soms ook weer goed en dat verloopt als in een performance. Zo meldt hij zich een week na een aanvaring plotseling op het schoolplein bij de jongen. Hij draagt een koffertje, heeft opgeschoren haar, een lange jas en kisten aan en neemt de jongen mee naar het bos. Tussen de bomen vertelt hij een verhaal in hoogdravend Nederlands en Engels. Het bos, die lange man met dat koffertje die volzinnen uitbraakt: het is alsof de scholier naar een scène uit een film kijkt.

De scholier vindt het geweldig dat de oudere kunstenaar aandacht aan hem schenkt

Op de KABK bestaat het vaste clubje vrienden rond Andeweg inmiddels uit een mode-ontwerper, en een installatiekunstenaar en een schilder uit zijn klas. Met die twee klasgenoten zal Andeweg later exposeren in onder meer De Nederlandsche Bank en het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Ook hoort er een beeldend kunstenares en een man van Poolse komaf bij. Die studeert niet aan de KABK, maar iedereen weet dat bij hem cocaïne te halen valt. Hij wordt pas na jaren uit de school gezet. De vriendenclub drijft op drugs en alcohol.

In de zomer van 2012 studeert Andeweg af met een mooie acht. Hij vertrekt niet van school, maar blijft net als veel andere studenten gebruik maken van de werkplaatsen, en alle feestjes en borrels aflopen.

Provocatief strooit hij met racistische uitspraken. Een zwarte student van de KABK: „Altijd grappen over mijn haar of over hoe donkere mensen volgens hem waren.” De man heeft acht jaar gebokst, dus onder de indruk is hij niet van Andeweg. De situatie escaleert op een kerstborrel als de man met een directe stoot Andewegs wenkbrauw openslaat.

Vanaf de zomer van 2012 en in 2013 randt Andeweg minstens vier jonge vrouwen aan of verkracht hen, vertellen deze vrouwen – sommige meerdere malen. De jongste is 19. Een oud-student zegt: „Andeweg pikte altijd de eerstejaars eruit.” De vier zijn tegen hun wil gezoend, tussen hun benen gegrepen, hardhandig en tegen hun wil op feestjes gevingerd. Die meisjes ‘heeft’ hij naast zijn nieuwe, vaste vriendin, bij wie hij intrekt. Ook die relatie eindigt met geweld, in 2013.

Een van Andewegs slachtoffers is een eerstejaars die hij meerdere malen aanrandt en eenmaal verkracht, zo vertelt ze. Als de vrouw op de KABK begint, is ze onzeker over zichzelf en het werk dat ze maakt. Ze is gevleid als Andeweg haar complimenteert met haar kunst. Dat Andeweg een vaste vriendin heeft, belet hem niet om haar in 2013 meermaals ongevraagd bij haar borsten te grijpen. „Alsof dat iets normaals was,” zegt ze. „Zo normaal dat ik het ook normaal ging vinden.”

Als het uitgaat met Andewegs vriendin, heeft de jonge vrouw voor het eerst seks met hem in zijn atelier. De seks is vrijwillig, maar „niet plezierig”, vertelt ze. „Ik moest hem pijpen, en daar bleef het bij.” Later volgt een keer anale seks zonder enige inleiding.

Waarom ze hiermee instemde? „Ik voelde me waardeloos. Maar als ik aandacht van hem kreeg, voelde het juist erg goed. En iedereen in de kunstwereld gaf hem shows. Ik dacht: het hoort er vast bij.”

In ruil voor aandacht vraagt Andeweg seks en cocaïne. Als ze daarin niet voorziet, wordt hij boos, blijkt uit correspondentie. Eén keer verkracht hij haar, door haar heel hard te vingeren, ondanks haar verzet. „Sorry van gister man, echt stom van me”, appt hij de volgende dag. Vlak voor oudejaarsdag 2013 neemt hij haar bij een vriend thuis in een houdgreep, duwt haar op de grond, dwingt haar benen uit elkaar en zegt: „Ik wil je kutje zien”. Als Andeweg de volgende dag beweert dat ze het allemaal liegt, is voor haar de maat vol. Ze negeert hem voortaan.

De directie van de KABK is binnenskamers al jaren op de hoogte van Andewegs wangedrag. Het lukt niet om dat aan banden te leggen. In zijn derde studiejaar heeft het afdelingshoofd Van Oord hem een ‘gedragsprotocol’ laten ondertekenen. Studenten hebben geklaagd, zo staat in dat protocol dat in handen is van NRC, over het „kapotmaken” en „beschadigen” van het werk van medestudenten, „stelen”, „roken en alcohol gebruiken”, het verzieken „van het didactisch klimaat”, en zich zodanig gedragen dat anderen „geïntimideerd raken”. Het leidt tot een schorsing van twee weken.

De buitenwereld dient zich aan als op 17 september 2013 de ouders van de vrouw met wie Andeweg in het Laakkwartier woonde, de directie een brandbrief sturen. Hun andere kind is net begonnen aan de KABK en ze willen een gesprek over de veiligheid op school. De directeur van dat moment, Jack Verduyn Lunel, delegeert de kwestie aan zijn secretaris. Aan hem vertelt de stiefvader over vechtpartijen, drugsgebruik, diefstallen en aanrandingen binnen de school door Andeweg. De staf, zo vervolgt de stiefvader, is hiervan op de hoogte. Hij eist dat de kwestie wordt onderzocht. Andeweg hangt immers nog steeds „als roofdier” op de academie rond.

Getuigen zeggen dat ‘iedereen in de kunstwereld in Den Haag’ op de hoogte is van het wangedrag

De ouders krijgen in een telefonisch gesprek te horen dat de informatie over de aanrandingen volstrekt nieuw is voor de KABK. Een paar weken later stuurt de stiefvader nog een mail. „Het blijft voor ons moeilijk te begrijpen dat (de staf, red.) een ex-student die zich schuldig maakt aan zoveel (bij jullie bekende) feiten – drugs, aanranding, geweld, stalken, diefstal – toch gewoon accepteert en ook nog met hem omgaat.”

Een onderzoek blijft uit. Als Andeweg op de kerstborrel van 2013 met een met de zwarte student die hij vaak beledigt in gevecht raakt, is de maat voor de directeur vol. Dan pas verbiedt hij Andeweg de toegang tot de academie. Een jaar later nodigt de KABK Andeweg alweer uit om studenten een rondleiding te geven door een expositie met zijn werk elders in Den Haag.

Eigen atelier

Andewegs professionele carrière loopt op rolletjes. Twee belangrijke galeries in Amsterdam – die van Juliette Jongma en Martin van Zomeren – organiseren tentoonstellingen met zijn werk. Met vrienden richt hij meerdere exposities in. Als hij in 2015 uit meer dan duizend aanmeldingen met 24 anderen wordt toegelaten tot de Rijksakademie in Amsterdam, gaat hij steeds meer in zichzelf geloven. Hij krijgt een grote beurs van het Mondriaan Fonds en een eigen atelier op de Rijksakademie. Beroemde kunstenaars en verzamelaars komen langs. Zijn netwerk breidt zich vliegensvlug uit. „Hij had in die tijd een soort stardom om zich heen”, zegt een curator.

Tijdens zijn jaren aan de Rijksakademie in 2015 en 2016, maakt Andeweg minstens drie nieuwe slachtoffers van seksueel en/of huiselijk geweld, in de jaren 2018 en 2019 nog zeker drie, blijkt uit verklaringen aan NRC. Bij een oud-KABK-studente die hij volgens getuigen in 2008 al eens heeft proberen te verkrachten in een trapgat, steekt hij onder invloed van coke ongevraagd zijn hand in haar vagina en zijn tong in haar oor in een Amsterdams nachtcafé. Op weg terug naar huis kan ze alleen maar huilen. Als zij hem later confronteert, schrijft hij terug: „Kijk ik kan me dat dus niet herinneren. Maar ga niet zeggen dat het niet waar is, want ja.”

Een huisvriend die vaak langskomt ziet hoe ze verstijft, wegduikt, huilt als Andeweg boos wordt en haar dreigt te slaan.

Een andere vrouw vertelt dat hij haar in 2015 „heel hard” onder haar rok bij haar billen grijpt tijdens een expositie. Een oud-Rijksakademie-residente grijpt hij in 2016 bij haar hoofd en dwingt haar met hem te zoenen, vertelt ze. De vrouw geeft hem een stomp. „Daarna stuurde hij me berichten via Facebook, waarna hij zijn account ophief: hij zou ervoor zorgen dat geen enkele galerie nog met mij zou willen werken, hij zou met elke curator van betekenis praten. Ik was bang als ik ’s avonds laat van mijn atelier op de fiets naar huis reed.” Een jonge performancekunstenaar verspert hij in februari 2018 in een hip radiostation in Amsterdam de weg en grijpt haar bruut in haar kruis, vertelt ze. Van een kunstenaar steelt hij een kunstwerk op de Rijksakademie.

Hij neemt dat kunstwerk mee naar het huis van een vrouw, bij wie hij eind 2014 is ingetrokken. Hij woont er ruim twee jaar – een periode waarin hij de vrouw vaak uitscheldt, en, naarmate de tijd vordert, haar spullen kapot maakt en haar wekelijks bij woedeaanvallen slaat en schopt. De krant is in bezit van foto’s van haar paarse benen en billen. Een huisvriend die vaak langskomt ziet hoe ze verstijft, wegduikt, huilt als Andeweg boos wordt en haar dreigt te slaan. Een logé is tot zijn ontzetting getuige van het slaan.

Aangiftes

Bij zoveel geweld dringt de vraag zich op: waarom zijn er zo lang geen aangiftes gedaan? Hoe kan een geweldpleger als Andeweg zo lang doorgaan?

Feit is dat vrouwen wel geprobeerd hebben aangifte te doen. In 2013 legt de vriendin die met hem in het Laakkwartier woonde samen met haar moeder een verklaring af bij de Haagse politie; dat leidt niet tot verder onderzoek. Ook een andere ex-vriendin probeert in dat jaar aangifte te doen. Die aangifte mislukt – de politie kan niet meer achterhalen waarom. De jonge studente die in haar KABK-tijd meerdere malen wordt aangerand en een keer verkracht, heeft in 2018 de politie gebeld. Ze is dan zo overstuur dat de politie haar aanraadt eerst in therapie te gaan, vertelt ze. De vrouw die met keramiek werkt, en die zegt gedrogeerd en verkracht te zijn, probeert in 2019 aangifte te doen, maar de politie vertelt haar dat de zaak heel lastig te bewijzen is. „Het is zijn verhaal tegen het jouwe,” zeiden ze, „dus we kunnen niks voor je doen”. Ze dringt aan en doet dan melding van stalking door Andeweg. De vrouw die regelmatig thuis wordt geslagen, belt in 2020 met de politie Amsterdam. Haar wordt verteld dat het niet zeker is of haar aangifte nodig is, want er zou al zoveel tegen Andeweg liggen.

Wat de vrouwen meemaken bij de verschillende politiebureaus past in een patroon. Van de naar schatting honderdduizend slachtoffers van seksueel geweld die er per jaar in Nederland bijkomen, meldden afgelopen jaar slechts tweeduizend mannen en vrouwen zich bij de politie met een verhaal over verkrachting. Daarvan bleven vorig jaar maar 687 aangiftes over. In dat jaar zijn er maar 129 verkrachters door de rechter veroordeeld. Mogelijk ontmoedigen zedenrechercheurs slachtoffers om aangifte te doen, als bewijs ontbreekt of verzet niet evident is. Zedenzaken zijn complex, en de politie komt altijd mensen tekort.

Het kan verklaren hoe het mogelijk is dat Andeweg al veertien jaar slachtoffers maakt, voordat in april 2019 de eerste, bij NRC bekende, aangifte wordt gedaan.

IJzige mail

En wat weet de kunstwereld ervan? Veel getuigen zeggen dat ‘iedereen in de kunstwereld in Den Haag’ op de hoogte is van het wangedrag. Dat belet instellingen niet om tentoonstellingen met Andeweg te organiseren. Zoals tentoonstellingsruimte Stroom in Den Haag, waar Andeweg een podium krijgt in de lente van 2014 en 2017; de tweede keer groot, samen met kunstenaar Voebe de Gruyter.

In mei 2017 stuurt een van de vroegste slachtoffers een ijzige mail naar Stroom-directeur Arno van Roosmalen. Ze schrijft: „Julian Andeweg heeft herhaaldelijk vrouwen mishandeld. Dit heb ik persoonlijk meegemaakt in een langdurige relatie waarbij huiselijk geweld routine was. De wonden van deze traumatische ervaringen zullen nooit volledig helen.” Ook andere vrouwen, schrijft ze, zijn slachtoffer van hem, en ze vraagt: „Welk perspectief biedt Stroom op misogynie, als een persoon die door velen bekend staat als vrouwenmishandelaar een podium wordt geboden?”

De galeriehouder antwoordt: „Ik ben zijn vader niet. Ik vind zijn werk goed en het verkoopt.”

Van Roosmalen mailt vlot terug. „Juliaan is een ingewikkeld persoon”, erkent hij. „Iemand die niet altijd deugt, die grenzen opzoekt, verschillende versies van de waarheid hanteert.” Maar dit zijn ook „eigenschappen die kunnen getuigen van een intrigerend en eigenzinnig kunstenaarsschap”. Hij geeft toe dat hij meerdere „opgetrokken wenkbrauwen” heeft gezien bij de aankondiging van de expositie en is gewaarschuwd door een Haagse tentoonstellingsmaker, maar dat Andeweg „een vrouwenmishandelaar” is, is „bij ons niet bekend”. Hij belooft „intern te bespreken” hoe met dit soort zaken in de toekomst om te gaan. De vrouw hoort niets meer. Tot recentelijk nadat NRC vragen heeft gesteld.

Die vroegere, mishandelde ex-vriendin is met haar mail de tijdgeest vooruit. In oktober van datzelfde jaar breekt de Weinstein-affaire los. Op Twitter en Facebook gaat de hashtag #metoo viral. Wereldwijd durven vrouwen en mannen zich uit te spreken over seksueel geweld. Dat gebeurt ook bij Andewegs slachtoffers. Zo belt de jonge studente die door de politie werd aangeraden eerst in therapie te gaan, nóg eens. Nu zet ze door met haar aangifte.

Ook stappen vijf mensen naar galeriehouder Martin van Zomeren die Andeweg vertegenwoordigt. Eén vrouw, die een hand van Andeweg in haar kruis kreeg, spreekt Van Zomeren in april 2019 aan op de kunstbeurs Art Cologne. „Hoe is het om met zo’n klootzak als Julian samen te werken?” Die antwoordt: „Ik ben zijn vader niet. Ik vind zijn werk goed en het verkoopt. Bovendien is hij geloof ik in therapie.” Eind vorig jaar meldt een man uit de kunstwereld de galeriehouder dat zijn vriendin wordt bedreigd door Andeweg. Begin dit jaar retourneert kunstverzamelaar Jaap Sleper op Art Rotterdam twee werken van Andeweg. En een krappe twee weken later stuurt de vrouw die in een radiostation in haar kruis werd gegrepen een mail naar de galeriehouder. Ze vertelt wat haar is overkomen en dat ze niet de enige is. „Ik vraag je dringend om te heroverwegen of je hem wil vertegenwoordigen”, schrijft ze. Op een antwoord wacht ze nog steeds. En dan is er café Saarein tegenover de galerie die Andeweg inmiddels op de zwarte lijst heeft staan. „Ik heb tegen de galerie gezegd: Die enge gozer komt hier niet meer binnen”, vertelt de eigenaresse.

Martin van Zomeren hoort de klachten aan, hij doet geen onderzoek en organiseert in mei van dit jaar een speciale corona-tentoonstelling met multiples van Julian Andeweg. Inmiddels heeft hij, na vragen van NRC, de samenwerking met Andeweg opgeschort.

Proces wegens smaad

Nog een ander slachtoffer begint zich uit te spreken. Dat is de jonge kunstenaar die met keramiek werkt, en die vertelt dat ze in 2018 door Andeweg is gedrogeerd en verkracht. In de zomer van 2019 krijgt ze een uitnodiging van kunstenaar en curator Jan van der Ploeg om mee te doen aan de tentoonstelling ‘The Score’ in de Amsterdamse projectruimte De Apotheek. Naast haar en een aantal andere bekende kunstenaars, nodigt Van der Ploeg ook Andeweg uit.

Als de line-up bekend wordt, schrijft de vrouw aan Van der Ploeg dat ze dingen met Andeweg heeft meegemaakt „die niet okee” zijn. Ze schrijft dat ze door hem wordt bedreigd, en dat meerdere vrouwen soortgelijke ervaringen met hem hebben. Ze wil alleen meedoen als hij niet meedoet.

Halverwege de nacht komt ze bij, ze is ontkleed.

Van der Ploeg schrijft dezelfde dag nog terug. „Wat jammer en vervelend om te horen. Ik was hier niet van op de hoogte. Je beslissing is heel begrijpelijk en gerespecteerd. Jammer dat het onze samenwerking voor nu in de weg staat.”

Kort na de briefwisseling begint Andeweg haar te mailen. Blijkbaar weet hij van haar brief. Zijn mails worden snel intimiderend. Andeweg dreigt met een proces wegens smaad. Ze verbiedt hem op haar exposities te komen, maar steeds duikt hij daar op. Ze signaleert hem fietsend om haar atelier in Den Haag. Regelmatig belt hij haar schreeuwend. Op een opening schreeuwt hij tot drie keer toe uitdagend dat hij haar verkracht heeft.

Na haar eerste teleurstellende contact met de politie in 2019, waarin haar aangifte wordt ontraden wegens gebrek aan bewijs, neemt de vrouw een advocaat in de arm. Die laat ze twee brieven schrijven, waarin Andeweg wordt gesommeerd te stoppen met zijn stalkgedrag. In juli dit jaar doet ze opnieuw aangifte.

Doodmoe

De vrouw is er doodmoe van. „Ik wil dat dit stopt.” Vaak voelt ze zich onveilig, ze slaapt slecht, van een telefoontje van een onbekend nummer schrikt ze. Ze kan zich niet meer goed voorstellen hoe ze ooit met Andeweg bevriend is geraakt, toen ze op de KABK begon en hij afstudeerde. Toen vond ze hem nog „lief, hyperintelligent en grappig”. Hij noemde zichzelf een soort oom van haar. Jaren geleden hadden ze wel eens vrijwillige seks met elkaar. „Het gebeurde gewoon.” Waarom, kan ze zich nu niet meer voorstellen.

Wel herinnert ze zich – veel vaker dan haar lief is – de avond van 10 april 2018.

Ze treffen elkaar toevallig op een vernissage in Amsterdam. Andeweg is met een andere man. De vrouw heeft niets gegeten, wordt dronken, ze gaan van café naar café. Ze drinkt zoveel dat ze out gaat. Als ze bijkomt, zo vertelt ze de politie later in haar verklaring, hangt Andeweg boven haar. Hij stopt wit spul in haar neus, cocaïne of ketamine. Ze heeft nog nooit drugs genomen, zegt ze, en wil dat ook niet. „What the fuck doe je? Ik doe geen drugs”, zegt ze. Hij antwoordt: „We moeten nu gaan, kom met mij mee.”

Waarom ze meegaat – ze weet het niet. De nachttrein naar Den Haag is door haar vergaande staat van dronkenschap geen optie. Ze laat zich door de twee mannen meevoeren naar Andewegs huis aan de Lauriergracht. Daar ontrolt zich iets dat lijkt op een nachtmerrie. Dit zijn de flarden die ze zich herinnert.

Een huis met allemaal trappen, bovenaan een grote ruimte. Ze valt flauw op een bank. Halverwege de nacht komt ze bij, ze is ontkleed. Later zal de andere man tegen haar zeggen dat ze zelf haar kleren heeft uitgetrokken. Dat ze door de kamer heeft gedanst. Op hen is gaan zitten. Dan verliest ze weer het bewustzijn.

Ze wordt wakker op de grond. Ze ligt op een vloerkleed. Haar armen en benen reageren nergens op. Dit is niet goed, denkt ze, dit wil ik niet. De twee mannen lopen om haar heen. Ze zegt dat ze niet wil. „Ik ben ongesteld. Ik wil geen seks. Ik kán geen seks hebben.” „Geen probleem”, hoort ze de mannen zeggen. „We hebben je tampon er al uitgehaald.” Ze draait haar hoofd opzij en ziet bij de spijlen van een trap haar gebruikte tampon liggen. Ze valt weer flauw.

De volgende dag kan ze nauwelijks op haar benen staan. Haar vagina doet zeer. Ze is heel erg duizelig. Ze zegt dat ze naar huis wil, maar Andeweg schreeuwt tegen haar. De andere man schreeuwt ook. „Ik was compleet in shock”, zegt ze. „Ik was zo bang dat ik bleef.” Als de andere man weg is, probeert Andeweg seks met haar te hebben. Ze roept dat ze niet wil, drukt haar benen tegen elkaar. Vervolgens trekt hij zich op haar af. Pas dan laat hij haar gaan.

De pijn in haar vagina houdt dagen aan, ze kan drie dagen niet fietsen, zegt ze. Aan een vriendin vertelt ze dat ze acuut stopt met drinken. Aan een vriend vertelt ze meteen in de trein van Amsterdam naar Den Haag dat ze een „helse nacht” met Andeweg heeft meegemaakt. Ze schaamt zich te pletter. Waarom werd ze zo dronken? Na deze nacht heeft ze zelfs nog een paar maanden een soort van relatie gehad met die andere man. Hoe kon ze zo dom zijn?

Ze ziet de episode inmiddels in een ander licht. „Ik voelde me zo lang zo vies. Nu begrijp ik pas dat dit niet mijn fout was. Julians gedrag is crimineel en het verwoest levens. Dit moet stoppen, ook voor de vrouwen die na mij komen.”