2021-05-04 17:15:00 | Oorlog in de duinen | lokaalaanzee

Het was voor heel Nederland een enorme schok toen op 10 mei 1940 op de radio gemeld werd dat het Duitse leger zonder oorlogsverklaring Nederland was binnengevallen. Net als in de rest van het land waren veel Bloemendalers angstig voor hetgeen er komen zou gaan. De mensen werden opgeschrikt door allerlei berichten, over landingen van parachutisten en bombardementen op Schiphol. De scholen waren gesloten, ook openbare gebouwen waren dicht, zoals het postkantoor en het station. ‘s Avonds moest iedereen voor donker thuis zijn, de straatverlichting was uit. Op 12 mei, eerste Pinksterdag, kwam het bericht dat de koninklijke familie naar Engeland was gevlucht. Na prinses Juliana en de kinderen, prins Bernhard bracht hen weg, staken één dag later koningin Wilhelmina en de ministers de Noordzee over. In het begin was er bij de bevolking veel boosheid over dit weggaan; later kwam er meer begrip voor deze vlucht. Op 14 mei werd, na het bombardement op Rotterdam, door generaal Winkelman bekend gemaakt dat Nederland zich de volgende dag over zou geven. Veel mensen probeerden te vluchten, onder andere met de boot van IJmuiden naar Engeland, maar de meeste mensen lukte dit niet.

Nadat de bezetter ook de gemeente Bloemendaal binnen was getrokken werden al gauw kampementen in de duinen opgezet. Op de Zeeweg tussen Overveen en Bloemendaal aan Zee was verhoogde verkeersdrukte waar te nemen van legervoertuigen. Het gewone verkeer van en naar Zandvoort ging gewoon door zoals ook het strandleven van deze zomer.

Pas in 1942 was de laatste zomer dat de bevolking ongehinderd naar het strand kon gaan. Het strand en de duinen worden door de Duitsers tot Sperrgebiet verklaard. 

KENNEMERDUINEN De duinen langs de kust vormden tijdens de Tweede Wereldoorlog het dramatische toneel van de bouw van een omvangrijke verdedigingslinie: De Atlantikwall, die vanaf 1942 gebouwd werd. Het duingebied werd in ‘42 en ‘43 geheel verboden terrein. Zonder Bescheinigung, toestemmingsbewijs, geen doorgang.

Veel sporen van deze verdedigingslinie, die de Duitse bezetter bouwde langs de hele West-Europese kust, zijn nog aanwezig in het duinlandschap. Ook in IJmuiden en Overveen/Bloemendaal. Nog steeds vertellen de sporen de indrukwekkende verhalen van toen. Het huidige Nationaal Park Zuid-Kennemerland (Bezoekerscentrum De Kennemerduinen) had vorig jaar, in het kader van 75 jaar bevrijding, een tentoonstelling ‘Duinen vertellen oorlogsverhalen’ die bezoekers meenam aan de hand van vijf personages die hun verhaal vertellen over de Tweede Wereldoorlog in het gebied wat nu bekend staat als Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Zie onderstaande video voor een impressie van deze expositie.

In 1943 is het vierde oorlogsjaar aangebroken. Er komen lichtpuntjes in de oorlog. Duitsland is bij Stalingrad verslagen. De Geallieerden rukken steeds verder op al gaat dit slechts stapje voor stapje. In Bloemendaal hebben de Duitsers moeite om de inwoners onder de duim te houden. Om de haverklap werd het begin van de spertijd veranderd omdat er weer eens ergens een kabel gesaboteerd was. De scholen krijgen voortdurend opdrachten de jongeren in bedwang te houden, die sarren en pesten de bezetters en slopen waar mogelijk. Elke uiting van anders denken was taboe.

VERGELDING Eind januari in 1943 werd een onderofficier in Haarlem in zijn rug geschoten waarna hij overleed. De Duitsers zinden op wraak en zochten de daders in de joodsecommunistische-kringen. Er volgen vergeldingsmaatregelen en er worden 102 Haarlemmers gearresteerd, waarvan er tien ter dood werden ‘veroordeeld’ in Bloemendaal. Begin februari 1943 werden deze mensen in het zandgat vlakbij ‘Paviljoen De Uitkijk’ doodgeschoten. De opgetrommelde begrafenisondernemer Lucas Aalders uit Haarlem herkende twee van deze mensen als opperrabijn Frank en voormalig gemeenteraadslid Drilsma. 

In juli dat jaar zou nog een executie volgen in de duinen van Overveen. Eind maart werd er een een overval gepleegd op het Bevolkingsregister van Amsterdam en de twaalf daders daarvan werden door de Duitsers na een schijnproces voor het vuurpeloton gezet.

FIETSENVORDERING In september 1944 gonsde het van de geruchten dat de bevrijders in aantocht waren. Reden voor de NSB en meelopers alsmede Duitsers om de benen te nemen. Later blijkt alles loos alarm en de bezetter keerde terug. Het regime verhardde en het westen van Nederland moest nog wachten tot mei 1945. De burgemeesters krijgen de opdracht burgerpatrouilles in het leven te roepen die dag en nacht waken voor sabotage. Bij niet nakomen van dit bevel worden als représaille huizen in brand gestoken in de gemeente die voor de bewaking verantwoordelijk zijn. Ook werden er huis aan huis fietsen opgehaald. De Duitse militairen houden fietsers aan en zij die niet stopen worden door waarschuwingsschoten tot stoppen gedwongen.

DECEMBERRAZZIA’S De Duitsers maakten van het Sinterklaasfeest 1944 een nachtmerrie. Veel mannen zijn op 5 december thuis om met hun familie Sinterklaas te vieren. Er heerst een schijnbare rust tot ‘s morgen vroeg blijkt dat straten en wegen zijn afgezet. De door de Duitser geplaatste poorten rondom de gemeenten zijn gesloten. In Haarlem werden die dag 2000 mannen opgepakt en via station Haarlem op transport gesteld. In Bloemendaal worden 150 mannen opgepakt. Voor keuring van deze personen houdt een Duitse militaire arts zitting op station Bloemendaal. Die razzia’s gingen de maanden erna nog door.

1945 Tegen het einde van de oorlog was het gewone leven in de gemeente Bloemendaal totaal ontregeld. Overal wegversperringen, geen gas, geen licht en nauwelijks water. Tekort aan brandstof, tekort aan voedsel en tekort aan medicijnen.

Vanaf januari 1945 was het al duidelijk, dat er een einde moest komen aan de oorlog. Een groot deel van Nederland was al bevrijd. Alleen bestond er nog de “Festung Holland” een gebied zo groot als de randstad nu. De Duitsers hielden de touwtjes stevig in handen. Elk verzet werd met de dood bekocht. Elke sabotage eindigde voor het vuurpeloton.

BOMBARDEMENTEN In maart 1945 waren er meerdere bombardementen op Vogelenzang en Bennebroek op de grens met Bloemendaal. Er vielen doden en gewonden, de materiële schade was groot. Veel bewoners die nog in hun eigen huis woonden verlieten na de bombardementen vrijwillig hun huizen omdat het te gevaarlijk werd. Op 16 april werden er door geallieerde vliegtuigen bommen afgeworpen op woningen aan de Duinwijckweg in Bloemendaal. Dit was een vergissing. Mogelijk waren de bommen voor een bepaald doel bedoeld of om af te werpen boven de Noordzee. Meer info over dit bombardement is te vinden op de site van 1940-1945.bloemendaal.nl.

De Erebegraafplaats in Overveen/Bloemendaal (foto gedateerd: 1995) 
foto: Beeldcollectie van de gemeente Velsen | Noord-Hollands Archief

Na de bevrijding gonsden de naweeën van de oorlog nog lang door in Bloemendaal. De vondst van de massa-graven in de duinen, het herstel van de voedselvoorziening, herstel van het burgerbestuur, het oppakken van NSB-ers en andere personen die meeheulden met de Duitsers trokken een zware wissel op de toch al zwaar op de proef gestelde inwoners. Een ding hield de mensen overeind: “Wij zijn vrij”, de oorlog is voorbij. Zij stoken de handen uit de mouwen en begonnen met de wederopbouw in de gemeente Bloemendaal.

HERDENKINGSMONUMENT Het monument voor de omgekomen inwoners van de gemeente Bloemendaal staat aan de Kennemerweg achter de Dorpskerk van Bloemendaal aan het Wildhoefplein. Hier worden jaarlijks de inwoners van de gemeente Bloemendaal herdacht, die de oorlog niet hebben overleefd.

Meer weten over wat er nog meer gebeurde in Bloemendaal in de Tweede Wereldoorlog? Neem dan een kijkje op 1940-1945.bloemendaal.nl voor en zeer uitgebreid overzicht per oorlogsjaar.

Bronnen: 1940-1945.bloemendaal.nl, Nationaal Park Zuid-Kennemerland.