2020-10-27 00:00:00 | ‘Voor vergaderen heeft virus geen tijd’

Duizenden mails kregen ze, de senatoren die doorgaans in relatieve rust en onzichtbaarheid hun werk doen. Over de coronawet, die de regering in staat moet stellen om sneller te schakelen in de huidige crisis.

En als de Eerste Kamer maandag debatteert over de veelbesproken wet kijken er aan het begin van de avond ruim tienduizend mensen naar de livestream – heel anders dan de paar honderden belangstellenden die de online zittingen normaal volgen.

Zoveel aandacht is zeldzaam voor de Eerste Kamer. Des te meer als de wet die ter discussie staat al verzekerd is van voldoende steun. Een ruime meerderheid van de Eerste Kamer is voor de wet, bleek maandag, net zoals twee weken eerder in de Tweede Kamer. De invoering maakt een einde aan zeven maanden waarin coronamaatregelen werden vastgelegd in noodverordeningen. Die zijn niet bedoeld voor zo’n langdurige crisis en wierpen vooral ook vragen op over democratische controle.

Lees ook: democratische controle in crisis blijft altijd lastig

Prullenbak

Toch hoeft de wet niet op veel liefde te rekenen. Het kabinet wilde snelheid, maar creëerde onrust door zichzelf vergaande bevoegdheden te geven zonder goed uit te leggen waarom dit nodig was. Een aanpak die ook de coalitiepartijen niet lekker zit. Senator Henk Jan Meijer (VVD) vroeg zich af of de eerste wettekst in het voorjaar niet beter in de prullenbak had gekund. „Soms is het beter om even tijd te nemen om draagvlak te kunnen herstellen.”

Vertrouwen is vloeibaar, weten ze in de coalitie. „Dit kunnen we ons niet nog een keer veroorloven”, zei Boris Dittrich (D66). Met die kritische noot helpt de coalitie de wet over de eindstreep, samen met de oppositiestemmen van PvdA, GroenLinks en SGP. Dinsdag wordt over de wet gestemd.

Minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) trok maandag het boetekleed aan. Hij had het over „onhandige elementen” in het hele wetgevende proces. Zoals het onder tijdsdruk genomen besluit om de consultatie over het wetsvoorstel niet zoals gebruikelijk in het openbaar te doen, maar „gericht”. „Daardoor leek het alsof we iets stiekems aan het doen waren, wat niet zo was.” De communicatie over het voorstel had „wat uitbundiger” gekund, zei De Jonge.

Ook „inhoudelijk” was het kabinet er te hard ingegaan, door bijvoorbeeld ook handhaving „achter de deur” te bepleiten, bij burgers thuis. Volgens De Jonge geven burgemeesters aan die mogelijkheid „best wel” te willen hebben, maar weegt de winst die ermee bereikt wordt in de strijd tegen het virus uiteindelijk niet op tegen de maatschappelijke onrust. De wet, bedoeld om het democratische proces in de coronacrisis op orde te krijgen, werd door dat onhandige optreden in de publieke perceptie juist een aanval op de democratie. „In retrospect hadden we meer tijd moeten nemen”, zei de Jonge „gewoon eerlijk”.

Een deel van de Eerste Kamer toonde zich niet onder de indruk, en was ook niet blij met de huidige, onder druk sterk aangepaste versie van het wetsvoorstel. Daarin staat onder meer dat de Eerste Kamer bij de invulling van de coronamaatregelen niet zo uitgebreid geraadpleegd hoeft te worden. Een na onderhandelingen tussen kabinet en acht coalitie- en oppositiepartijen bereikt compromis. Past het kabinet bijvoorbeeld de maximale groepsgrootte aan, dan hoeft alleen de Tweede Kamer daar instemming voor te geven.

Eerder vroeg de Eerste Kamer al om advies aan de Raad van State, maar die zag er geen enkel probleem in. De constructie is dan wel „ongebruikelijk”, concludeerde de Raad, maar is wel te billijken, omdat de crisis om snel handelen vraagt en de democratische controle al via de Tweede Kamer is geregeld. Volgens De Jonge moet voorkomen worden dat er „twee keer hetzelfde debat” wordt gevoerd. „Daar heeft het virus allemaal geen tijd voor.”

Buitenspelen

„Dit is de Tweede Kamer die tegen Eerste zegt: gaan jullie maar buitenspelen”, schamperde Martin van Rooijen (50Plus). Peter Nicolai, fractieleider van de Partij voor de Dieren, had het over „zelfverminking”. Henk Otten van de Fractie-Otten sprak zelfs van „een halve staatsgreep”, maar dat was senaatsvoorzitter Jan Anthonie Bruijn te gortig. „Dit is toch een hele zware beschuldiging.” Daarop trok Otten de typering weer in.

Lees ook: oppositie akkoord met coronawet ondanks kritiek

GroenLinks en PvdA vonden het verdedigbaar om de Eerste Kamer een stap opzij te laten doen, omdat deze ook maar eens per week samenkomt . „Laat ons hier maar wat bedachtzamer zijn, de actualiteit is voor de overkant”, aldus PvdA’er Jeroen Recourt.

Toch is het de vraag hoe groot de rol van de Tweede Kamer daadwerkelijk zal worden. Instemming van het parlement zal een plek moeten krijgen binnen de voorspelbare bestuurlijke systematiek die de afgelopen maanden is ontstaan. Eventuele nieuwe maatregelen worden vanaf halverwege de ene week voorbereid door ambtenaren, en komen via de ministerraad op vrijdag, het Catshuisoverleg op zondag, ministeriële en ambtelijke commissies en het veiligheidsberaad op maandag uiteindelijk op dinsdagavond via de persconferentie naar buiten. Altijd onder druk van oplopende besmettingscijfers en de vrees te laat in te grijpen. Het papieren instemmingsrecht vóóraf waar de Tweede Kamer zich gelukkig mee prijst, zal in de praktijk wellicht toch vooral neerkomen op instemmingsrecht áchteraf.